20 de Maiu Loron Refleksaun ba Tuyul

Iha primeira dia Restaurasaun da Independensia 20 de Maiu 2002, Bee Lagoa Tasi-Tolu kahur malu ho ema rihun rahun nia matawen tanba ema barak tanis wainhira rona knananuk Inu Nasional no akompana Bendera Nasional dollar sa’e bandeira rin leten. Matawen husi ema kiik no kiak sira, sulin liu ba Lagoa hodi hakonu lagoa no fó moris ba ikan no ai-horis sira iha lagoa ninin, maibé matawen husi ulun boot balu sulin duni maibé la monu ba rai, maran lerek iha inus leten.
Tanba ne’e, ema kiik no kiak sira bele hakfodak koandu haree ema boot ruma tanis maibé labele tohar ho tanis hirak ne’e tanba so matawen husi ulun boot ida rua de’it mak bele fó horis animal no ai-horis sira, matawen balu hakrekas rai no hamate ai-horis sira.

Aderito Do Rosario (Editor Xefe)
Matawen hakrekas rai no hamate ai-horis sira sai husi matawen Tuyul (ema liman naruk ou bosok ten ou kkn-dor). Matawen Tuyul nian pior liutan beneno tanba alende bele hakrekas rai, hamate ai-horis no hakrekas ema, matawen ne’e mós halo nia nain sai defisiente kakutak tanba nia laiha tan sentimentu nasionalizmu iha nia fuan laran.
Tanba ne’e, loron ohin tenke sai loron refleksaun ba Tuyul atu ema hirak ne’ebé desde primeiru governu harii to’o IV governu, halo karik tentativa oioin hodi inaseguradu orsamentu estadu nian, tenke halo refleksaun ba an atu nune’e 20 de Maiu ohin bele sai loron murak ida ba ema tomak liu-liu ba furak nasaun nian.
Nune’e, loron ohin ita la’ós ba hamrik iha bandeira oin hodi fase matan tanba haree atraksaun oioin, maibé ita hamrik hodi halo izame da konsensia ba ita nia an katak, hau asumi kargu politika ne’e tanba ha’u nia kompromisu boot ba dezenvolvimentu ema tomak nian, la’ós dezenvolve uma laran hodi haterus ema seluk.
Ema seluk terus nanis ona, labele husik sira terus beibeik tan de’it sala uza poderes ba hahalok korrupsaun, kolusaun no nepotizmu. Se imi sala uza karik, husik sala ne’e akontese dala ida de’it no promete sei la akontese tan, la’ós sala ona, aprende nafatin husi sala ne’e hodi halo sala liutan. Ne’e pekadu korrupsaun ne’ebé nia fatin devia iha prizaun Weberek la’ós Bekora.
Maibé koitadu, moras at ne’e hahu dumina ona ulun boot balu. Dala ruma, ko’andu ita dehan A halo korupsaun, A bele lori ita ba tribunal tanba nia mak kaer poder. Ne’e katak, lia loos iha rai Timór ne’e la vale ona, vale mak poder. See mak kaer ukun, nia mak iha poder atu na’ok, ema seluk gampang di atur.
Ha’u lakohi atu dehan na’ok ten, bosok ten, soe lia ten, finjidu ten, tanba liafuan hirak ne’e hafalun an hela ho ulun boot balu. Dala ruma, media hetan indikasaun korrupsaun ruma no publika iha jornál, ulun boot sira tangkis dehan notisia hirak ne’e falsu no laiha evidensia.
Maibé too agora, laiha ulun boot ida mak berani lori media ba tribunal, tanba sa?. Tanba sira tauk se media komprova dokumentus iha tribunal entaun sira nia oin sei monu. Tan ne’e, loron ohin tenke sai loron refleksaun hodi afirma dala ida tan ita nia promesa momentu simu tomada de posse katak, ha’u simu todan ne’e la’ós atu sena dollar ba kartera, hasa’e kabun no fó han familia, maibé habokur povu no haburas nasaun.
Se loron hirak liuba ita simu telephone husi kompania balu no ita telephone tutan ba prokurament atu fó prioridade ba kompania ne’e, entaun ohin ba oin karik kompania ruma telephone mai ita, ita tenke dehan ita boot telephone de’it ba prokurament tanba sira mak foti desizaun.
Ita bele amigu maibé labele uza amigu hodi provoka orsamentu povu nian tanba povu nia osan uza hodi hadia povu nia moris la’ós hadia na’ok ten sira nia moris. Se hakarak na’ok, na’ok iha o nia uma laran atu nune’e o nia familia de’it mak terus, labele na’ok iha gaveta estadu nian tanba osan iha gaveta ne’e povu nian.
Se o na’ok povu nia osan, o ema traidor, otonomista, mafia, komonista nia ulun boot no foer iha povu nia oin. Ohin o bele sa’e kareta luxu, han furak de’it, maibé ai-han ne’e loron ruma sei husu o katak o uza osan see nian hodi sosa ha’u (aihan). Se o la fó resposta ne’ebé loos, ai-han ne’e sei han dodok o nia fuan too loron ruma o sei arepende maibé o nia kakutak tun daudaun ona ba rai kuak santa kruz.
Hanesan media, ami halo ami nia servisu bazeia ba faktus, maibé se tuir imi nia hanoin media so provoka de’it imi nia dignidade, entaun imi salva malu ba, salva malu nafatin. Ami so moe de’it keta halo loron ruma imi laiha ona, labarik sira hasaran imi dehan “hei, nia herois boot ida maibé la’ós de’it herois funu nain, nia mós herois na’ok nian”. Adeus ba herois na’ok nian (**)