Jerasaun TL Lakon Rekonsilia Nia Aman Brigadeiru POLRI ho F-FDTL

Bobi Rahman oan hakiak husi Brigadeiru Polri Sontono ne’ebe iha 1978-1982 hanesan ulun boot POLRI ba Indonesia nia eis provinsia 27 Timor-timur no oan husi vice komandante F-FDTL Brigadeiru Tito da Costa alias Lere Anan Timur ne’ebe iha rezistensia luta ba libertasaun hanesan komanadante gerilla iha rejiaun I mos hanesan Sub Xefe estadu Maior das FALINTIL hamriik besik entre nia aman nain rua ne’e nia klaran iha sala VIP aeroportu Komoro.

Bobi loloos moris iha loron 19/08/1981 loron ida antes Falintil halo tinan maibe tuir ninia aman hakiak tan ba la hatene informasaun loloos maka tau data moris bobi nian ba lorfon 14/08/1981. Diferensa iha loron lima deit.

Bobi sama fali ain iha rain nia ran moris fakar ba, iha tuku 13:37 oras Timor Leste hamutuk ho ninia aman hakiak, inan hakiak no ninia kaben ne’ebe sempre triste hela de’it haree ba ninia kaben nia situasaun. Hatudu momos iha Bobi ninia inan hakiak nia matan katak lakohi atu lakon Bobi maibe ninia aman hakiak ho neon boot i lian todan neneik dehan, “depende ba Bobi hakarak ba Timor bele.No kuandu iha ne’eba baruk atu mai fali iha ne’e bele. Tan ba nia sorte boot liu 

                                                                                     hodi nia iha aman rua maka hadomi nia.”

Capn: Bobi kamija mutin kous ho nia alin, Lere kamija metan eis komandante Falintil(aman hahoris), Ninia kolega Brigadeiru Sontono (aman hakiak) no bobi nia maun Alu.

Bobi moris iha ai laran foho iliomar ninian iha loron 19/08/1981 husi ninia inan matebian Elisa. Bainhira Partu tiha Elito ne’ebe kompozisaun husi Elisa ho Tito, labarik ne’e lakon ninia inan. Iha situasaun ne’ebe difisil durante kampaina operasaun husi forsa okupante kontra rezistensia maka hafoin Elito nia matan hare murak loro matan no tilun rona kilat tarutu, komandante Lere obrigatoriamente deside husik hela labarik ne’ebe sai loloos hanesan ninia letratu ne’e no espera katak nia sei moris.
Kala ho grasa maromak ninian Eis Brigadeiru Sontono foti Bobi ba ninia oan ida.
Tuir informasaun husi populasaun iha Iliomar hatoo ba eis komandate polisia RI iha Timor leste ne’e katak iha momentu ne’eba labarik Elito husi hamutuk ho nota ruma besik mota ibun ho ninia maluk ikda seluk nia naran Julio. Iha nota ne’e hakerek naran Tito ho ninia inan matebian nia naran. Iha mos lia menon seluk ne’ebe hakerek iha surat tahan ne’eba katak Lere sadik hameno atu Elito boot ba buka nia iha ai laran. “Kuandu o boot ona mai tiru malu ho hau iha ai laran,” lian sadik husi eis komanadante gerilla ne’e ba ninia oan.
Bobi ninia oin, matan, inus, tilun no hamnasa nehan ho ibun loloos komandante Lere. Lere hamriik no la’o ninia kotuk bonko uitoan nune’e mos nia oan mane kiik husi ninia kaben dahuluk ne’e. Soke Bobi aas liu uitoan ninia aman ho nia maun Alu. Lere, Alu ho bobi hamriik hamutuk bele dehan sira nia oin ne’e ema ida de’it.
Iha tuku 17:45 kareta konsul Timor leste tama ba iha area Boby Rahman ho ninia kaben nia uma besik Denpasar Bali. Too ona iha bairu refere maibe ladun hatene diresaun rezidensia aman husi bebe ne’ebe sei iha knotak fulan hitu ne’e entaun sofer Konsulda TL nian dehan atu buka deteta uluk kareta favourite Elito ne’ebe lakon ninia inan bainhira nia moris. Kareta Chevrolet koor mean ida para besik kruzamentu nune’e sofer ne’e dehan ba konsul Paul katak, “ninia uma maka ne’eba.”
Bainhira too iha fatin kareta ne’e para ba hare ba numeru uma la hanesan nune’e duni sofer ne’e fila ninia kareta tama dalan ki’ik buka uma numeru 11. Ho kareta halai neineik fihir karuki no loos la kleur Konsul Paul dehan, “Maka ne’e ona,” ho liman hatudu ba liman loos iha uma ne’ebe senora ida gravid hela hamriik ba. Nia kontinua, “ne’e Bobi ninia kaben.” Ibu oan ne’e Gravida hela eis komandante rejiaun Gerilia Lospalos ne’e ninia bee oan ba dahuluk husi nia olan mane ne’ebe lakon durante tinan 29 nia laran. “Bobi sei dauk fila husi servisu,” dehan bobi ninia kaben hodi loke odamatan ba ulun boot konsul Timor Leste iha Bali ne’e tama.
Maiske Bobi seidauki fila ninia kaben simu vizitante hirak ne’e ho didiak. “Favor ida tama de’it, no tuur tiha.” Iha uma laran iha senora nain rua ho oin hamnasa komprimenta Konsul Paul. Senora nain rua ne’e ida Bobi ninia inan hakiak no ida seluk ninia banin. Tuur la kleur Senora ne’ebe bobi ninia inan hakiak tama hikas ba kuartu laran no sai mai fali ho Senor ida ne’ebe Bobi ninia aman hakiak. Konsul boot Timor Leste dehan, “ha’u hanoin Bapa iha hela Jawa.”
Senor ne’ebe matan haat ona maibe fuuk sei metan ne’e nia naran Sontono dehan, “ami mai iha ne’e prepara atu akompaina Bobi ba Timor Leste atu hasoru ninia aman.”
“Ha’u hetan Bobi ne’e bainhira ha’u halo vizita ida ba iliomar. Ha’u hatene iha momentu ne’eba iha labarik nain rua, ida nia naran Julio no ida seluk nia naran Tito. Ha’u haruka lori ba Ospital Dili. Hafoin ha’u nia oan sira ba Ospital hodi hatene karik sira hakarak atu hili entre labarik nain rua ne’e ida sai hanesan sira nia alin. Nune’e duni ha’u nia oan sira hakarak hili ida Tito ne’e sai hanesan sira nia maluk. Ha’u nia oan iha momentu ne’eba nain rua feto ida no mane mak ki’ik liu ne’e, hili bob i hodi bele sai belun halimar hamutuk no maun alin ho ema Timor nia oan mos. Hafoin hetan aseitasaun husi labarik sira ami lori Bobi ba Ospital Polisia ninian hodi hetan tratamentu saude. Hafoin tempu balun tratamentu ne’e hotu maka ha’u foin foo naran ba labarik ne’e. Ha’u hanaran nia Bobi Rahman. Bobi rahman ne’e ha’u nia senior ida iha polisia ne’ebe uluk sai hanesan Xefe polisia iha Kalimatan leste. Bobi Rahman ida ne’e hafoin ha’u adopta, lori ba Surabaya, Ambon, Irian Jaya no fila mai Jakarta. Nune’e labarik ida ne’e la’o haleu ba mai ona.
Ba ninia aman hakiak Bobi informa ninia mehi atu sai ulun boot iha relijiaun muslumanu. “Iha momentu ne’eba nia hakarak sai Ustaq boot hanesan Zainudin MZ ukun ninia sarani juta ida. Ha’u dehan nune’e duni entaun o tama de’it ona Pesantren. Tan ne’e maka nia tama Pesantren iha Jombang Daru Ulun. Alhamdullilah nia katam ona. Ho hamnasa Sontono dehan, “nia bele reza husu tulun ba ninia aman iha aban bain rua. Nia mos reza tulun ba ema se de’it. Yaahh..alhamdulillah ho nai nia tulun foo hasoru Bobi ho ninia aman ne’ebe sai isin ho ran ba nia. Iha Lere ne’e maka iha Bobi. Ha’u ne’e hanesan de’it aman hakiak ne’ebe ha’u sente tenke haree nia ne’e maka ha’u lori nia ba Jakarta, ba Ambon, ha’u lori ba Irian Jaya no fila mai Jakarta tuir buat ne’ebe ha’u bele hodi hakiak nia too boot. Ha’u so halo buat ne’ebe maka ha’u bele halo. Ha’u haree ninia isin diak tebes bainhira kompara ho ninia aman sira. Maibe nia, oan ida mak diak tebes ne’ebe sempre hakruuk ba aman no inan.”
Bobi hanesan oan ida dala ruma konfuzu tan ba iha aman rua maka hadomi nia hadau malu maibe eis komandante dahuluk Polwil Timor-Timur ne’e dehan, “nia sorte boot tan ba hanesan oan ida mak iha aman nain rua. Husi nia aman nain rua ne’e ya...ladun dehan boot...maibe Maromak foo ba sira sai hanesan lider hanesan Lere iha ne’eba sai hanesan komandante ba Forsa Defesa no ha’u iha ne’e sai ulun ba Polisia. Maibe labarik ne’e lakohi sai Forsa Defeza ka sai hanesan Polisia mos,” dehan Eis Brigadeiru ne’e ho hamnasa.
Tuir informasaun husi populasaun iha Iliomar ne’ebe hatoo ba eis komanadante Polisia Indonesia iha TL iha tinan 1978 ate 1982 ne’e katak ema hateten ba nia katak uandu sira hetan labarik ne’e tara hela ba nia surat tahan ruma hakerek ho lian fuan “Tito elito,” kuandu boot mai tiru malu ho o nia aman iha ai laran.
Iha tinan 1998 Eis komandante gerilla ne’e husu tuir ona ninia oan ne’ebe lakon ne’e maibe foin maka hetan informasaun loloos ho tulun husi eis Jeneral Yunus Yosfia nune’e Lere hasoru malu ho ninia oan ba dahuluk iha Jakarta iha loron 08/04/2010. Haree husi realidade Bobi iha aman nain rua maka hadomi duni nia.
Tempo Semanal hetan kazu hanesan Bobi nian ne’e lubun ruma no iha semana oin jornal ne’e sei hatun informasaun kona ba Bobi no ninia kolega sira ho titlu “Timor Leste nia jerasaun ne’e lakon servisu aijuda buka ativista Indonesia ne’ebe lakon.”