Thursday 3 March 2011

Revolusaun iha Ejitu: Signifikánsia no Impaktu


Guteriano Neves For Tempo Semanal

Movimentu populár ba demokrasia iha Ejitu to’o, finalmente konsege hatún rejime ditadura, Hosni Mubarak. 

Hanesan teoria “Domino” prevé, influénsia husi revolusaun ida-ne’e la para iha Ejitu deit. De faktu, movimentu ne’ebé hanesan akontese mós iha Irake, Jordánia, Iémen, Bahrain, no mos Líbia. 

Tanba ne’e, movimentu ida-ne’e agora hanaran  nudar revolusaun ida. Dézde inísiu, revolusaun ida-ne’e hetan atensaun maka’as husi media internasionál sira. Atensaun ne’ebé revolusaun ne’e hetan bazeia ba razaun oi-oin. Iha kontestu polítika rejionál Médiu Oriente nian, revolusaun ida-ne’e importante tanba mudansa iha lideransa Ejitu nian bele afeta mós dinámika polítika rejionál. 

Nune’e mós, mudansa lideransa Ejiptu nian bele afeta konflitu entre Izraél ho Árabe. Ba Izraél, movimentu ida-ne’e hamosu ta’uk iha instituisaun estadu Izraél nian tanba bele doko tratadu “dame” ne’ebé Izraél ho Ejitu asina iha tinan-1978, ho naran Camp David Peace Accord. Ba Estadus Unidus da-Amérika (EUA), durante ne’e, bazeia ba deklarasaun  polítika ofisial sira iha Washington, ta’uk ne’ebé mosu mak katak mudansa iha Ejitu mós bele ameasa EUA nia interese polítiku no ekonomia iha rejiaun ne’e. Tanba ne’e mak revolusaun ida-ne’e hetan atensaun maka’as iha media internasional tomak.

Jeralmente, media nia reportajen kona-ba movimentu ida-ne’e mak hanesan movimentu atu hatún rejime ditadura ne’ebé ukun ona Ejitu durante tinan 30 nia laran. Kle’an liu tan, revolusaun ida-ne’e la’ós atu hatun de’it rejime ditadura, maibé mós atu transforma sosiedade ejípsiu tomak, nune’e mós atu transforma estrutura estadu Ejitu nian. 

Revolusaun ida-ne’e hanesan movimentu populár ida kontra injustisa sosiál, no luta atu hetan direitu sosial no politika povo Ejitu nian. Ida-ne’e hatudu momoos iha slogan hirak ne’ebé manifestante-sira hato’o; katak povo Ejitu hakarak sistema polítika foun, no hakarak métodu foun kona-ba oinsá organiza sosiedade. En jerál, revolusaun ida-ne’e la’ós de’it atu hatún Mubarak, maibe mós hanesan revolusaun ba demokrasia, direitus umanus, no justisa sosiál.

Ba Timór, maski movimentu ne’e akontese iha rai seluk ne’ebé dook husi ita, ita mós labele nega katak iha mundu ida ne’ebé integradu no globalizadu, eventu iha nasaun seluk bele afeta mós ita nia moris lor-loron. 

Aleinde ne’e, hanesan sosiedade ne’ebé koko atu harii ninia estadu rasik, saida mak akontese iha Ejitu bele fornese mai ita lisaun ruma kona-ba oinsá estadu, governu, no sosiedade ka povu halo interasaun iha vida sosiál, polítika no ekonomia. Bazeia ba razaun ne’e, artigu ida-ne’e hakarak atu fornese análize badak kona-ba saida mak akontese.

Istória Estadu Modernu Ejitu nian

Rejiaun Mediu Oriente (Middle East ka Timur Tengah), iha media internasionál, dala barak reprezenta nudar rejiaun ne’ebé nakonu ho konflitu, funu, radikalizmu, autoritarianizmu, no mós terrorizmu. 

Ida-ne’e bele haree iha notisia-sira ne’ebé hakerek kona-ba okupasaun Izraél iha Palestina nia rai, okupasaun EUA iha Irake, no eventu-sira seluk tan. Maibé, dala barak mós, media falla atu ke’e sai tanba sá mak realidade ne’e mosu, no oinsá influénsia husi nasaun boot-sira hanesan EUA, Russia, Inglaterra, no Fransa iha rejiaun ne’e. Ikus-ikus ne’e, matenek-na’in barak, komesa haree ona oinsá prosesu formasaun estadu iha rejiaun ne’e, no nia impaktu ba kontestu polítika iha rejiaun ne’e.

Iha kontestu Ejitu nian, prosesu formasaun estadu, prosesu troka rejime, interasaun estadu no sosiedade, no influénsia Soviétika no EUA nian durante Guerra Fria sei afeta dinámika sosiál, polítika no ekonomia to’o oras ne’e. Ejitu deklara ninia independensia no sai nudar nasaun soberanu iha tinan-1922 no sai hanesan Estadu Monarkia iha tempu ne’ebá. 

Maski nudar nasaun independente no soberanu, influénsia husi eis kolonizador – Inglaterra – kontinua nafatin. De faktu, rejime tempu ne’ebá nian sai hanesan kolaboradór ba antigu kolonizadór atu kontinua influénsia eis-kolonialista nian iha país ne’ebá. Iha parte seluk, dezigualdade sosiál mós sai maka’as no laiha mudansa. 

Ema ne’ebé iha rai barak (tuan tanah) sei nafatin domina polítika no ekonomia rai-laran no to’os-na’in ka agrikultór-sira depende ba rai-na’in (ema ne’ebé iha rai barak /tuan tanah). Rai-na’in-sira mós domina iha instituisaun estadu nian hanesan governu no Parlamentu. Nune’e  desizaun politika-sira ne’ebé foti dalabarak liu mak hirak ne’ebé proteje ema-sira ne’e nia interese no sira-nia  status quo iha sosiedade nia laran. Fenómenu ida-ne’e mosu mós iha nasaun Médiu Oriente sira seluk hanesan iha Irake, Síria, no Irán. Entaun, en jerál, independensia laiha signifikasaun ba povo Ejípsiu tanba laiha transformasaun iha estrutura sosiedade nian.

Situasaun ida-ne’e kontinua to’o tinan-1952, wainhira grupu Jenerál lubun ida ne’ebé hanaran-an Free Officer, lidera husi Gamel Abdul Nasser hala’o golpe-de-estadu no  hamonu tiha sistema monarkia Ejitu nian. Wainhira Nasser sa’e ba podér, nia hetan apoiu populár husi povo Ejípsiu, no povo Árabe tomak. Nasser sai hanesan símbolu nasionalizmu Árabe  tomak nian. 

Iha politika esterna, Nasser koko atu mantein Ejitu nudar país  neutru ida iha polítika Guerra Fria, no hamutuk ho líder terseiru mundu sira seluk hanesan Soekarno, Nehru no Tito inisia no harii Movimentu Naun-Aliñadu ka Gerakan Non Blok. 

Iha rai-laran, Nasser hala’o reforma iha setór importante barak; hanesan edukasaun gratuita, reforma agraria, espansaun asisténsia sosiál hanesan saúde, industrializasaun, no nasionalizasaun ba setór produtivu iha ekonomia Ejitu nian. Nia mós enkoraja industria rai-laran, liu-husi polítika ekonomia indústria substituisaun ba importasaun-sira. Nia hasa’e produsaun industria rai-laran hodi nune’e hakotu dependensia ba sasán importasaun hosi nasaun seluk. Nia mós nasionaliza tiha setór ekonomia importante hanesan banku, telekomunikasaun, no transporte públiku.

Ida-ne’ebé famozu liu mak wainhira Nasser desidi hodi nasionaliza tiha Kanál Suez ne’ebé estratéjiku tebes ba komersiu internasionál. Nasser nia ukun karateriza hanesan “revolusionariu” no iha impáktu pozitivu barak iha Ejitu nia ekonomia doméstiku. Iha duni Nasser nia tempu mós mak Ejitu nudar estadu, fortifika ninia ezistensia no lejitimidade iha povo Ejípsiu sira nia okos.

Wainhira Nasser mate iha tinan-1970, Anwar al Sadat, ne’ebé antes ne’e hanesan vise Prezidente, troka Nasser. Iha ninia tempu, Sadat halo mudansa drástika ba Ejitu nia polítika esterna no ekonomia rai-laran. Iha kontestu politika esterna, Sadat komesa hamenus dependensia ba ajudus Uniaun Soviétiku nian, hodi haruka fila hotu konselleiru militár Soviet nian iha Ejitu. Sadat lánsa atake hasoru Izraél iha tinan-1973, ne’ebé koñesidu ho naran funu Yom Kippur. 

Maibé ikus mai, nia hala’o vizita ba Izraél hodi involve iha negosiasaun ho estadu judeu ne’e, no iha tinan-1978, Sadat asina akordu dame ho Izraél -- hanaran “Camp David Peace Accord” -- ne’ebé fasilita husi EUA. Importánsia husi akordu ne’e mak, Ejitu rekoñese estadu Izraél nia ezistensia no Izraél fó fila area Sinai ne’ebé nia hadau husi Ejitu iha funu loron nen, tinan-1967. 

Ba Izraél no EUA, ida-ne’e hanesan vitoria boot ida, tanba akordu ne’e fokit sai tiha Ejitu nia papél iha konflitu entre Izraél no Árabe kona-ba rai-Palestina. Ba povo Ejípsiu no Árabe en jerál, liu-liu Palestinianu-sira, akordu ida-ne’e hanesan traisaun boot ida ba luta Palestinianu-sira nian no povo Árabe atu hetan fali sira nia rain.

Iha kontestu politika interna, Sadat mós hala’o reforma maka’as ba ekonomia rai laran bazeia ba politika neo-liberál. Liu husi plataforma “al-Infitah,” Sadat adota polítika ekonomia bazeia ba ideolojia neo-liberal nian. Iha ne’e, Sadat loke merkadu doméstiku ba investidor-sira husi rai li’ur, privatiza setór ekonomia importante hanesan banku, transporte, nsst. 

Desizaun barak ne’ebé Sadat halo durante nia ukun hamosu deskontentamentu iha sosiedade Ejípsiu nia leet. Tanba ne’e sentimentu antipatia ba Sadat mos sai maka’as liu tan. Nia rezultadu ikus mak Sadat hetan asasinatu husi grupu militante Muslim Brotherhood iha tinan-1980.

Hosni Mubarak, ne’ebé iha tempo ne’ebá serve hanesan vise Prezidente, asume kargu prezidente nian hahú kedas husi tempu hafoin Sadat nia mate. Mubarak kontinua buat ne’ebé mak Sadat hahú ona. Rejime ida ne’e sai hanesan aliadu EUA nian, no hola parte iha funu primeiru kontra Irake iha tinan-1991. Mubarak koko mantein ninia relasaun entre nasaun Árabe sira, no iha tempu hanesan hametin ninia relasaun ho Izraél no EUA. EUA kontinua fornese ekipamentu no treinamentu militár ba Ejitu -- halo  país ne’e hanesan nasaun ne’ebé simu ajudus militár EUA nian barak liu ba daruak  iha Médiu Oriente hafoin Izraél.

Iha parte rai-laran, Mubarak kontinua ho sistema represivu hasoru opozisaun sira, liu-liu grupu Muslim Brotherhood. Tanba ta’uk lakon nia poder, Mubarak mós dezenvolve saida mak hanaran “Policing State” hodi kontrola sosiedade Ejípsiu tomak. Ema barak mak hetan detensaun lahó prosesu legal ne’ebé adekuadu. Liberdade imprensa mós laiha.

Iha kontestu ekonomia rai-laran, Mubarak kontinua adota sistema ekonomia neo-liberál. Ho ida ne’e, numeru kiak iha rai laran aumenta tan, enkuantu dezempregu, no dezigualdade sosiál sa’e maka’as. 

Situasaun ne’e haforsa liu tan sentimentu deskontente hasoru  rejime Mubarak. Mubarak nia Politika ne’ebé hakru’uk ba Estadus Unidus, no halo ligasaun diak ho Izraél hodi taka fronteira ba Palestinianu-sira iha Gaza mós aumenta tan fatór ida ne’ebé hamosu deskontentamentu iha sosiedade Ejípsiu nia leet. 

Mubarak nia rejime mós hanesan rejime  korruptu ida, iha ne’ebé nia, ho nia família, no ninia aliadu polítiku sira hariku-an liu husi prosesu orsamentu estadu nian. Nia harii uma luxu iha Inglaterra, no iha konta privadu iha banku komersiál sira iha Europa.

Kulminasaun husi fator-sira ne’e mak lori ba revolusaun ida hodi konsege hatun tiha rejime ditadura ne’ebé dura durante tinan 30 nia laran ne’e. Maski iha inisiu, Mubarak rasik reziste ezijensia populár, maibe to’o ikus nia simu atu rezigna-an. Maski nune’e, ba povo Ejípsiu rasik, ho Mubarak nia rezignasaun la signifika katak ajenda revolusaun nian hotu ona. Ba sira, ida ne’e foin hanesan inisiu oinsa atu transforma sistema sosiál, polítika no ekonomia Ejitu nian, tanba sistema ida ne’ebé eziste durante ne’e la satisfás ona maioria Ejípsiu sira.

Signifikánsia husi Revolusaun iha Ejitu no Nia Impaktu

Saida mak akontese iha Ejitu hetan atensaun barak husi matenek na’in sira iha mundu tomak, nune’e mós líder barak iha mundu. Dézde prinsipiu, ema barak mak foka atensaun ba movimentu ida-ne’e, la’ós de’it tanba ninia karakterístika, maibé mós tanba movimentu ne’e nia impaktu ne’e ba politíka Ejiptu nian, ba polítika iha rejiaun Mediu Oriente, no mós ba sistema globál. 

Filózofu, linguista, no ativísta polítika famozu , Noam Chomsky, iha ninia intervista ho Televizaun “Democracy Now” deskreve movimentu ne’e hanesan fenómenu importante ida, no sei iha impaktu ba tempu naruk. Iha matenek na’in barak ona ne’ebé durante ne’e koko subliña kauza no ajenda husi revolusaun ida-ne’e. 

Tariq Ali, author famozu kona ba politika no istoria Mediu-Oriente nota katak saida mak akontese iha rejiaun ne’e hanesan movimentu demokrasia no nasionalizmu daruak iha ne’ebé, povo rasik hamrik lori hateten katak sistema ne’ebé ejiste la tuir sira nia hakarak.

Primeiru, revolusaun ida-ne’e hatudu unidade no determinasaun husi povo Ejípsiu rasik, katak sira rasik bele determina sira-nia futuru. Aspetu interesante  ida husi revolusaun ida-ne’e mak oinsá klase sosiál hotu, komesa husi grupu feto, uniaun traballadór, foin-sa’e, intelektuál-sira, artista-sira, to’o grupu klase média (kelas menengah) hamutuk atu luta ba sira-nia direitu. Feto-sira hanesan Mona Seif, Gigi Ibrahim, Selma El Tarzi kaer papél xave durante revolusaun ida-ne’e. 

Movimentu traballadór sira rasik mós hola papél importante iha prosesu ida-ne’e. Hanesan Jornál The Nation dokumenta, dézde tinan-1998 to’ ohin loron, uniaun traballadór-sira organiza ona asaun protesta hamutuk 3,500 atu hadi’a sira-nia situasaun. Maibe sira-nia lian ladún fó sai. 

Intelektuál no autor-sira hanesan Ahdaf Soueif, Nawal el-Saadawi nsst., mós hola papél importante atu hasa’e konsiensia krítiku liu-husi sira-nia hakerek no krítika sosiál. Relasiona ho ne’e, revolusaun ida ne’e mos hatudu katak povo iha rejiaun ne’e mos Segundu, revolusaun hanesan espresaun deskontentamentu husi povo Ejípsiu rasik ba sistema estadu ne’ebé eziste, no oinsá relasaun estadu ho sosiedade iha Ejitu. 

Dézde inisiu, Estadu iha Ejitu sai hanesan kolonialista-sira nia liman-rohan, hodi kontinua no mantein esplorasaun hasoru ba povo rai-laran. Maski Prezidente Nasser koko atu hakotu korrente esplorasaun nian liu husi ninia polítika-sira, Prezidente Sadat ho Mubarak kontinua hikas fali liu-husi politika ekonomia iha railaran, nune’e mós ho polítika esterna. 

Polítika rai-laran ne’ebé bazeia ba neo-liberalízmu somente haforsa tan de’it ema ne’ebé riku no halo kiak-sira sai kiak liu tan. Ho liafuan badak, atu hateten katak estadu hanesan liman rohan kolonializmu nian, no ida ne’e fortifika liu-husi politika esterna no politika ekonomia rai-laran.

Terseiru, Ejitu nia esperiensia dala ida tan hatudu fallansu husi sistema neo-liberál. Maski dala barak proponente sistema ekonomia neo-liberál nian hateten katak merkadu livre mak efisiente liu, Ejitu nia kazu dala ida tan haforsa katak neo-liberalízmu dala barak la susesu atu lori benefísiu ba ema hotu. 

Iha kontestu Ejitu nian, evidénsia hatudu katak polítika ekonomia neo-liberál ne’ebé bazeia ba merkadu livre, no privatizasaun seitór ekonomia públiku halo susar liu tan povo maioria nia moris no hariku de’it grupu elite sira. Parte husi elite sira ne’e mai husi kompañia-sira ne’ebé aliadu ba Mubarak. Ida ne’e haburas tan korupsaun iha Ejitu, liu-liu husi Prezidenti Mubarak rasik no nia aliadu polítiku sira. 

Bazeia ba realidade ida-ne’e, estadu Ejípsiu sai tiha hanesan ajente protetór ba kompania nasionál no internasionál sira nia interese, no la’ós ba povo maioria sira. Tanba ne’e, revolusaun ida-ne’e la’ós  atu kontra de’it Mubarak, maibe mós kontra sistema ekonomia neo-liberál ne’ebé povo Ejípsiu sira haree katak la favorese sira. 

Ida ne’e bele nota iha ezijensia-sira ne’ebé fó-sai iha movimentu ida-ne’e. Sira la’ós koalia de’it kona ba eleisaun jerál ne’ebé transparante, hapara violensia estadu hasoru sidadaun, no liberdade imprensa, maibé sira mós koalia kona-ba injustisa sosiál, kiak, no problema seluk tan. Ida ne’e mós mak sai fatór importante ida ne’ebé konsege mobiliza povo barak, husi klase sosiál hotu atu hamriik hasoru rejime Mubarak nian.

Kuatru, revolusaun iha Ejitu mós hanesan revolusaun kontra polítika Osidentál no ipokrizia husi país osidentál sira – EUA no país Europeia sira – ba rejiaun ne’e. Dézde inisiu, rejiaun ida-ne’e sai tiha hanesan área kompetisaun entre nasaun kolonialista sira. Durante Guerra Fria, Médio Oriente sai fatin kompetisaun entre Uniaun Soviétiku no EUA. 

Agora dadaun, EUA hala’o hela funu kontra terrorizmu, no Mediu Oriente duni mak sai tiha hanesan “Hotspot” ba funu ida-ne’e. No rejime hanesan Mubarak sérve nudar liman-rohan hodi hatutan ajenda EUA nian iha rejiaun ne’ebá. 

Dézde Sadat nia tempu, EUA – tanba de’it ninia interese ekonomia no militár -- kontinua apoia rejime ditadura iha Ejitu. Ne’e hatudu momos ipokrizia EUA nian kona-ba tantu direitus umanus ka demokrasia. Maski EUA dala barak kritika Irán tanba razaun direitus umanus no demokrasia, EUA la halo nune’e ba Ejitu nia kazu, ne’ebé ukun ho ditadura. Aat liu tan, wainhira povo tun ba protesta, Washington la klaru atu hola pozisaun ba asuntu ne’e. Ta’uk ne’ebé mak EUA no país Europeia sira mak rejime foun ruma ne’ebé sa’e bele kontra fali sira nia interese iha rejiaun ne’e.

Revolusaun ne’ebe hahú iha Tunízia ne’e mós iha impaktu boot ba polítika iha rejiaun ne’e tomak. Hanesan akontese hela, iha movimentu populár iha nasaun Médiu Oriente sira ne’ebé oras ne’e la’o dadaun ho objetivu mak atu halo transformasaun ba sistema polítika no ekonomia iha rejiaun ne’e. Ida ne’e la’ós fenómenu foun ida iha rejiaun Médiu Oriente. 

Haree fali ba nia istória, entre tinan-1950 to 1970, iha revolusaun barak mak mosu ona iha rejiaun ne’e, komesa duni husi Ejitu nian iha tinan-1952, mai Irake, Síria, to’o Irán iha tinan-1979. Ba país osidental sira, fenómenu ida-ne’e hanesan ameasa boot ida ba sira-nia interese. 

Rejime-sira ne’ebé ukun iha nasaun-sira hanesan Ejitu no Bahrain durante ne’e hanesan EUA ninia aliadu, nune’e mudansa ruma ne’ebé mosu konsidera nudar ameasa hasoru interese EUA nian.
Finalmente, mudansa ruma ba rejime iha Médiu Oriente mós sempre iha impaktu ba rejiaun ne’e tomak relasionada ho konflitu ida-ne’ebé dura no naruk entre Izraél ho Palestina. 

Dézde Prezidente Sadat nia tempu, Ejitu ho Izraél kria tiha ona relasaun di’ak  liu-husi akordu tinan-1978. Akordu ne’e, husi Izraél nia pontu-de-vista, hanesan vitória boot ida, tanba hamate ona Ejitu nia papél iha konflitu Árabe-Izraél. Tanba nee, ba Izraél, no nasaun seluk, buat tauk mak mudansa ruma iha lideransa Ejitu nian bele afeta mós akordu dame ne’ebé país rua ne’e asina tiha ona.

Nota Ikus
  1. Movimemtu populár ba demokrasia iha Ejitu to’o, finalmente konsege hatún rejime ditadura, Hosni Mubarak. Maibe, hare ba luta populár ida ne’e nia objektivu la’os de’it atu hatún Mubarak. Kle’an liu tan, movimentu ida ne’e hanesan espresaun diskontente hosi povu ba sistema sosial, polítika, no ekonomia ne’ebé sira hare katak la justu ba sira. Movimentu ida ne’e mos iha impaktu maka’as ba dinamikua polítika rejionál. Movimentu ida ne’e mos hatudu forsa hosi movimentu popular ba iha transformasaun sosial. Wainhira instituisaun estadu falla, movimentu popular hanesan ne’e bele sai hanesan alternativu ikus ba transformasaun sosial.


No comments: