Banku Mundial IMF Han Malu Ho UNMIT
Mala’e sira iha Banku Mundial ho IMF haruka surat protesta ida ba ulun bo’ot UNMIT iha loron 19/05/08. Tensaun ne’e hahu mosu iha loron 21 fulan fevereiru hafoin relatoriu SRSG ba konselyu Seguranca ONU maka mensiona “Maske nasaun ne’e iha rendimentu oileu maka konsideradu barak, lejislasaun ne’ebe existe dadaun ba manejementu dezenvolvimentu fundu Petrolifre fo limitasaun ba montante rekursus maka sei uza ba orsamentu Estadu no la autoriza atu sei hasa’e dispezas sira ne’e, nu’udar rekerementu ida atu hahu hari’i ekonomia mos resolve problemas socio ekonomia.”
Tuir surat protesta ida, ho lian diplomacia Banku Mundial no IMF hakerek “Wainhira ami kompriende katak advise ne’e ho intensaun diak no dezeina ona atu kontribui pozitivamente ba prosesu dezenvolvimentu, (Maibe) ami dala ruma hakarak expresa husi parte Banku no IMF ninia laran la kontenti atu rona buat ne’e,” refere ba deklerasaun iha relatoriu Khare ne’e.
Organizasaun internasional rua ne’e akuza ulun bo’ot UNMIT, influencia Governu hodi halo mudanca ba lei Petrolifre atu autoriza hasai liu tan osan husi rendimentu Tasi Timor ne’ebe jere husi BPA.
“Parte Fundu (IMF) ho Banku senti katak kazu mudanca ba lei sira ne’e iha momentu agora sei fraku, no alterasaun sira ne’e bele fo konsequencias ne’ebe la diak,” hakerek iha linea segundu paragrafu lima surat ne’e.
Tuir sira nia hanoin katak konsequencia husi amandamentu ba lei ne’e hanesan loke hela presedente ida ba futuru hodi hakerek ho ai knanoik katak “sei la hadia buat sira ne’ebe at ona.”
Tuir dokumentus segredu ne’ebe konsege monu ba meja redasaun jornal ne’e hatudu katak Banku Mundial ho IMF iha fulan Maiu ho Junyu haruka ona nota balun ba Governu, hodi fo sai sira nia preokukapaun. “Ami hato’o ona ba governu, hodi fo sai ami nia hanoin sira ne’e,” surat ne’e hakerek.
“Ho ONU ne’ebe halao kna’ar hanesan influenciador iha Timor Leste, maka ami hein katak ita sei bele konsidera fali ita nia mensajen relasiona ba Fundu Pertolifre, no mai hamutuk ho ami fo nafatin korajen ba Governu hodi mantein prudenti, aproximasaun sustentabel ba manajementu nasaun ne’e ninia rekursu husi Petrolifre.”
Banku Mundial ho IMF sita hikas pontus razaun tolu iha nota ba Governu TL hodi tenta hamamar hikas fuan fatuk Khare ninian atu bele hamutuk ho sira tahan netik hanoin Governu ba halo mudanca ba lei Fundu minarai ninian.
“Governu, dadaun ne’e la konsege gasta rekursus ne’ebe iha ba sira tuir Lei fundu Petrolifeira ninian, ‘Redimentu sustentabel’ formula (Gastu ohin nian kuaze 55-60% husi fundu ne’ebe iha),” Banku Mundial ho IMF kritika Governu AMP.
“Lei Fundu Petrolifre autoriza ona hodi halo transferencia as liu nivel ‘rendimentu sustentavel’ aprezenta katak iha prosesu ida maka nakloke ho transparenti iha diskusaun Parlamentu maka asociadu ho desizaun hanesan ne’e,”
“Se gasta lalais liu osan husi Fundu Minarai, maka bele hamosu inflasaun (Sasan folin sa’e), bele hatun osan ninia valor real no hatun liu tan TL ninia kapacidade ekonomika ba halo kompetisaun,” Banku ho IMF deklara.
“Ami mos fiar katak ita (Atul Khare) hatene, doadores lubun seluk hato’o ona sira nia apoiu forte ba hanoin sira ne’e,” informa iha surat ne’eba.
Surat ne’ebe asina husi Nigel Robert, Country Director Banku Mundial ba Timor-Leste, Papua New Guinea ho ilya sira pasifiku no Susan Creane nu’udar xefe misaun Timor-Leste no Departamentu ba Asia Pasifiku IMF ne’e hahu loke ho informasaun kona ba diskusaun ida entre Reprezentante Banku Mundial ho DSRSG Finn Reske-Nielsen iha loron 29/03/08 relasiona ba Fundu Petrolifre Timor Leste nian no remata ho lia fuan “with our very best wishes.”
Fretilin Arepende no Triste Ho Fundu Minarai
Tuir eis Membru Governu ida husi Fretilin ne’ebe uluk iha relasaun direitamente ba hari’i Fundu Minarai ne’e hateten nia la moe arepende ninia frakeza iha momentu ne’eba wainhira NGO Lao Hamutuk fo sujestaun atu kesi metin iha alinea ruma artigu 9 nian hodi labele loke dalan ba governu se deit iha futuru halo mudanca ba hasai osan Fundu Minarai liu buat ne’e hatur ona. “Ha’u la mo’e atu arepende no rekuinese katak maun los duni,” dehan jose Texeira ba ema husi Lao Hamutuk iha semana kotuk.
Fretilin Arepende no Triste Ho Fundu Minarai
Tuir eis Membru Governu ida husi Fretilin ne’ebe uluk iha relasaun direitamente ba hari’i Fundu Minarai ne’e hateten nia la moe arepende ninia frakeza iha momentu ne’eba wainhira NGO Lao Hamutuk fo sujestaun atu kesi metin iha alinea ruma artigu 9 nian hodi labele loke dalan ba governu se deit iha futuru halo mudanca ba hasai osan Fundu Minarai liu buat ne’e hatur ona. “Ha’u la mo’e atu arepende no rekuinese katak maun los duni,” dehan jose Texeira ba ema husi Lao Hamutuk iha semana kotuk.
Iha 01/03/2005 Lao Hamutuk NGO hato’o ninia submisaun ida relasiona ho drat Lei Fundu Minarai Timor-Leste hateten katak, “draf Lei ne’e presiza hadia signifakamente hodi hetan ninia objektivu sira.”
Tuir Texeira ninia hanoin lolos momentu ne’eba lei ne’ebe Aprova anonimidade husi Parlamentu iha loron 20/06/2005 ne’e tau klaru ona katak labele halo amandamentu ba Lei ne’e hodi proteje Rendimentu sustentabel ba jerasaun Futuru nasaun.
Tuir dokumentu ne’e Lao Hamutuk husu ona atu iha, “Draf lei tenki tau ona desizaun kona ba osan hirak maka sei hasai husi fundu kada tinan hodi uza ba orsamentu estadu nian.”Lao Hamutuk hateten ona katak, “procesu ne’e sei labele ses husi influencia barak ho tempu ne’ebe mak badak, politika no presaun husi interese especial balun.”
Ami kontinua atu rekomenda katak Lei Funfu nee ka lejislasaun sira seluk estabelece ho momos, no lei sira maka diak fo limitasaun ba total fundus ne’e hira maka sei gasta kada tinan,” Lao rekomenda. Sira husu “Hasai fundus ne’ebe la sustentabel liu tinan konsekutivu rua tenki bandu.”
Nune’e mos deputadu bankada Fretilin Estanislao Aleixo da Silva hato’o ninia laran taridu hasai osan barak husi Fundu Petrolifre. “Ha'u bele dehan katak iha Parlamentu ami aprezenta proposta para hatun orsamentu ida ke boot teb-tebes. I ami haree katak Guvernu de faktu ne’e la aprezenta progarama klaru para hodi utuliza osan ne’e. I osan ne’ebe ita sai ne’e, hasai husi fundu mina rai,”nia hateten.
Tuir ninia partidu nia haree, osan ida ne'e sei la gasta ho didiak ba povu nia diak maibe alega katak fo deit benefisiu ba grupu ruma. “Ami haree katak ita hasai osan fundu mina rai, osan povu nian, ita hasai para hodi gasta la iha programa entaun ninia impaktu ba populasaun ne'e la diak i halo ema ne’ebe ke riku ne’e, riku liutan, ema kiak nian, kiak liutan,” nia deklara.
Orsamentu ho volume US$ 788.3 milioens pasa ona husi debate ulun moras naruk PN iha loron 30/07/08 no hetan ona promugalsaun nakonu ho polimika husi Presidenti da Republika DR. Jose Ramos Horta iha 04/08/08, maibe antes de ida ne’e Fretilin keixa ona ba tribunal. “Ami lori orsamentu rektifikativu ne’e ba Tribunál Rekursu, ami hatama iha neba para hato’o ba populasaun no Timor oan tomak katak Fretilin la kontenti ho osan boot ida ne'ebé ke hasai arbiru de'it para gasta arbiru deit,” alega Estanislau.
Eis Primeiru Ministru III Governu Konstitusional ne’e mos lamenta ho atetude Ulun bo’ot UNMIT nian iha Dili ne’ebe hahi mudanca ba lei Fundu Minarai. “Hau hanoin Atul Khare la hatene saida mak nia kualia, nia kualia arbiu deit, diak liu nia taka tiha nia ibun,” Nia kritika.
Duranti tinan lima Governasaun Fretilin hetan kritikas barak husi ema katak ukun nain sira lakohi no lahatene gasta osan husi Fundu Minarai maibe Estanislau esplika “Ami Fretilin iha esperensia tinan 5 iha Guvernasaun ami hatene saida mak povu presiza no hatene gasta osan povu nian, labele gasta arbiru deit,” nia rejeita akuzasoens.
Governu AMP iha intensaun atu reforma ekonomia povu ninian maibe Estanislau kestinona, “Atu reforsa ekonomia povu nian ka atu kria inflasaun no halo povu ne’e kiak liutan?”
Nia relata katak “Iha realidade inflasaun boot halo sasán nia folin sa'e dadaun agora nune’e duni o bele fahe osan to’o ne’ebe, maibé povu ida ne'ebe ke uluk hola “nasi bungkus” ho US$1,00, agora sekailar nia tenki hola ho US$ 2,00-3,00.”
“Ida ne'e ba ami ne’e iresponsabilidade, ami hateten be-beik ona katak presiza ajuda povu. Ne’ebe ajuda povu la presiza fahe no gasta ho arbiru, riku soin povu ninian, ne’e tenki gasta kuidadu,” nia fo hanoin.
Tuir nia haree povu hahu dada iis bo’ot ho folin merkadu ne’ebe semo as ba beibeik no la iha kontrola presu husi ministeiru kompetenti. “Kuandu sasan nia folin sae liutan entaun nia poder ou kapasidade hola sasán sei la muda tanba uluk nia hola US$ 1,00, agora nia hola US$ 3,00, biar nia osan barak invest hola US$ 1,00 du ke hola US$ 3,00.”Tuir observasaun jornal ne’e folin sasan iha loja semo sa’e maka’as ho lalais hanesan semente folin sa’e kada semana hanesan iha loron 14/09/2008 kada saka US$ 5.50 (Dollar lima ho centavos lima nolu) no iha loron 20/09/2008 sa’e ba US$ 5.75(Dollar lima ho Centavus hitu nolu resin lima).
“Hau mos triste tanba proposta ne’ebe ke ami aprezenta para halo redusaun ne’e Deputadu sira husi Bankada AMP ninian la kompriende. I hanoin katak, ami aprezenta proposta sira ne’e para atu halo hatun Governu, mais laos, ami nia ideia para atu fó kontribuisaun tanba ida ne’e Estadu Timor ninian no osan povu nian ne’e gasta ho didiak hodi nune’e ita sei iha osan nafatin ba futuru.”
“Governu agora hanoin hola fos bar-barak se ita gasta liu tan US$ 100 milioens Dollars para hola fos ida ne’e ba halo sa ida?, hola fos bar-barak para o mai rai iha ne'ebé?, atu hodi fos ne’e atu halo saida?, atu faan para simu rezeita ka o fó han deit povu?,” nia du’un. Estanislao sujere katak “ho osan ida ne'e entaun di'ak liu ita lalika faan fos ona, ita hola fos fahe deit ba ita nia populasaun deit.” Nia realsa kestiona kestiona Governu katak, “faan para hodi halo saida?” Ho osan US$ 240 ne’e maka goverbu si fa’an nafatin fos maka nia hanoin, “ne'e ita hakarak bosok ita nia povu, ita hakarak gasta osan rekursu ne'ebé povu nian tomak no riku soin povu nian tomak atu gasta arbiru deit.”
Amp Hamnasa Avanca ho Exekusaun
Deputadu Aliansa Maioria Parlamentar (AMP) Pedro da Costa Martires, defende Orsamentu Rektifikativu laos mai atu kria problema no fó benefisiu ba emprezariu mos individu ruma iha Guvernu maibe atu responde ba situasaun no kondisaun ne’ebe agora povu infrenta dadauk ne’e. “Orsamentu fofoun estabilidade ekonomika, mai atu kria vantazen no ekilibru iha sosiadade laran tanba nesesidade kompras populasaun nian,” Pedro intende.
Tuir dadus ne’ebe jornal hetan katak desde meiadu fulan Juliu 2008 to’o dia 20/09/2008 Governu AMP halo esforsu maka’as asilera exekusaun liu husi diresaun prokuramen nasional publika ona dokumentus de intensaun atu fo projektus ho valor entre miliaun 14 to’o 15 dollar Amerikanu.
“Ha’u kontenti tan ba iha mudanca ba ami nia moris pelu menus hetan netik dollar 3 kada loron no governu fornece fatin ne’e mai ami atu fa’an ami nia sasan (modo, afarina, fehuk) ne’ebe husik ba sira hakilar malu importante ami hetan osan hodi dudu ami nia oan ba eskola,” dehan Antonio, komunidade ida ne’ebe hamutuk ho ninia maluk sira halo hela uma fa’an modo fatin Estrada ninin Rai lako, besik dalan bo’ot entre Dili ho Ermera iha semana kotuk.
Ho kontenti Pedro hatudu ixemplu sucesu uza osan hodi rezolve problemas barak ne’ebe uluk la resolve hanesan “kria estabilidade Nasional no aijuda ba Idp, Petisionarius no idozus.” “Realidade situasaun hahu diak ne’e bele garante ba populasaun sira atu halao atividade ekonomiku.”
“Orsamentu ne’ebe refere la mai kria problema, maibe rezolve problema barak ne’ebe Banku Mundial mos la espera katak, bele muda hanesan ne’e,” nia kontesta Banku Mundial no IMF ninia kapacidade. Hasai osan bo’ot husi Fundu Minarai dezestabiliza folin iha Merkadu Banku Mundial ho IMF dehan orsamentu rektifikativu hamosu inflasaun. “Banku Mundial iha ninia komentariu no mos iha ninia intereses no programa iha ne’ebe deit,” Pedro dale.
Iha Expoxisaun de motivus iha loron 23/06/08 PM Kay Rala Xanana Gusmao esplika kona ba kriasaun Fundu Estabilizasaun Ekonomika. Nune’e mos iha PM Xanana ninia intervensaun iha PN nia deklara katak osan miliaun US$240, ne’e para uza hodi subsidiu ba fos (seguranca ai-han), estabeliza folin Mina no sasan sira seluk, fo subsidiu ba Material de konstrusaun hodi alkanca dezenvolvimentu nasional no investe iha sector Privadu.
Pedro Martires laran triste “ho Lei Tributaria ne’ebe aprova iha Parlamentu Nasional atu hatun tasa importasaun, tuir ninia objetivu lolos atu hatun mos presu iha Merkadu nian.” Purtantu depois aplikasaun Lei ho evolusaun Merkadu Internasional hatudu katak presu kombustivel sae ba bebeik.
" Tanba merkadu mundial la depende ba situasaun Timor Leste nian,”nia defende. Ema hotu hatene katak Osan Dollar nia valor tun sa’e no folin Merkadu karun ne’e laos husi fator interna maybe dala barak hahu husi Mrkadu internasional.
“Ita hanesan Nasaun Timor Leste iha mos interese no prioridade ne’ebe ke hatene, i depois tuir ami nia hatene ho orsamentu ne’e sei la mai kria problemas,” konfesa Pedro.
Ho orsamentu rektifikativu mai kria vantazen ba estabilidade Nasional nomos ekonomi iha rai laran rasik. Maibe, ba implementadores sira tenkiser implementa ho didiak,” Pedro ejije.
Ida labele iha hanoin katak ho orsamentu ne’ebe barak ne’e sira desvia barak ba sira nia moris. Hodi nune’e,” Parlamentu Nasional atu ejerse ninia funsaun nudar fizkalizador ne’e ami sei aplika maka’as ba orsamentu ne’e,” dalen Pedro.
Ida labele iha hanoin katak ho orsamentu ne’ebe barak ne’e sira desvia barak ba sira nia moris. Hodi nune’e,” Parlamentu Nasional atu ejerse ninia funsaun nudar fizkalizador ne’e ami sei aplika maka’as ba orsamentu ne’e,” dalen Pedro.
“Se lae PN la fizkaliza ho didiak orsamentu boot hanesan ne’e bele fó favorese liu ba emprezariu sira no hamosu koruptores ne’ebe mosu husi emprezariu no Guvernu bele sai riku matak. Ho lian as nia promete katak, sira sei halao funsaun nudar fizkalizador ho diak atu dudu Governu gasta osan fundus Estabilizasaun Ekonomia US$ 240 juta no osan Estadu ne’ebe mai husi Fundu Minarai hodi fo liu beneficiu ba povu sira “iha Ministeriu ho emprezariu ne’ebe deit mai atu buka riku maka sei pro poin ba Guvernu atu hasai tiha.” (oda/diz)
UNMISET Failya Servisu Ofende Timor Oan
UNMISET Failya Servisu Ofende Timor Oan
Sumariu executive Investigasaun ba responde policia ninian iha disturbiu hamosu pasu imediatus balun, inklui halo adoptasaun ba mudanca politika sira. “Oin sa mos, buat ne’e la konklui ho identifika individu sira maka responsabiliza ba tiru sira ne’ebe kauza ona ema kanek no mate nune’e mos buat la la fo atene nivel claridade ne’ebe ami hanoin hela kona ba cirkumstancias ne’e hamosu tiru teus sira ne’e,” Sharma hakerek iha ninia surat ba DR. Mari nu’udar PM iha momentu ne’eba.
Tuir SRSG ne’e fo razaun katak “Buat sira ne’e mosu tan ba difikuldades kona ba test forensic, menus desklarasaun husi testamunia sira, fatin incidente ne’ebe barak, la iha abilidade forensikamente halo exame ba kartuz involku 9 mm, maske lori loron lubun maka buka tuir involku sira ne’e maibe la hetan iha fatin incidenti sira ne’ebe akontece ba no la iha bala musan ruma maka hetan iha isin mate sira ne’e.”
Atu hamaus Mari nia fuan Sharma dehan “Ne’e diskontenti bo’ot ida tan hafoin tau esforsu ne’e barak—ba halo intervista liu 400, test ba tiru husi kilat policia hamutuk 151, halo exame Forensik ba kareta policia hamutuk 30, involve oras servisu barak husi investigadores no staf sira nian—la konsege produz konkluzaun ne’ebe klaramenete.”
Iha pontus 6 husi Relatio Komisariu UNPOL Sandy Peisley ba SRSG Kamalesh Sharma iha loron 14/12/2002 ne’e hakerek katak komandanti UNPOL distritu Dili halo komentariu ba hetan husi komisaun (CII) iha loron 01/09/2003 dehan,” iha komisaun ne’e, hafoin de intervista membru Parlamentu balun, klaramente hatudu membru ida husi parte Administrasaun Seguranca trazisaun Timor Leste maka provoka manifestants sira hodi halo ataka ba Parlamentu Nasional. Investigasaun kriminal klean liu tan halo dadaun ba individu ne’e maka la iha rezultadu ruma husi prosecu judiciariu nian.
“Iha ona ofensas kriminal hanesan atakes, baku ema no ema balun nauk mosu espontania ka tuir planu ida.”
Total ema ne’ebe maka kaptura tan ba estraga no nauk sasan hamutuk nain 102 no iha loron 04/12/2002 kaptura hamutu ema nain 88 inklui nain 7 detein riha kazu nauk no sunu uma eis PM Mari Alkatiri ninian.
“Investigasaun ne’ebe halo husi UNPOL failya atu identifika ema ne’ebe iha reponsabilidade direitamente ba lalaok hakanek masa no tiru hamate ema rua hanesan Honorio Ximenes no Manuel da Silva,” rekuinese iha dokumentus ne’e.
Maske nune’e tuir relatoriu ne’eba UNPOL konsege identifik membru SPU nain 22, membru PNTL 9, ho UNPOL nain 2 maka tiru sira nia kilat iha loron 04/12/2002.
“Investigasaun ne’e halo ba membru UNPOL nain 144, PNTL nain 78, SPU nain 122, PKF nain 4 no komunidade Timor oan nain 50,” tenik iha relatoriu Piesley ba Atul Khare ne’ebe ikus mai haruka mos ba PM Alkatiri.
ONU tenta hamaus DR. Mari nia alran entaun konsege proseca suspeitu nain lima no hetan kastigu ba kadeia Becora. Maibe UNMISET la konsege fo justice ba victima sira maka kanek no liu-liu ba Honorio Ximenes no Manuel da Silva.
Hatan ba relatoriu CII ne’ebe publika iha jornal ne’e semana kotuk no UNMISET reforca liu tan akuzasaun ne’ebe ami publika semana ne’e. Maibe Deputadu David Dias Ximenes dehan “Ha’u la iha buat ruma ho akontecimentu ne’e. Ha’u iha duni ha’u nia postu besik iha sorin Parlamentu Ninian.”
“Ha’u laos ba iha ne’eba atu provoka (Menghasut) lolos ne’e ha’u koalia ho manu Pedro. Husu ba manu Pedro katak sebele sira lori senhor Xavier ba oin atu koalia tan ba ema barak sei respeita nia,” nia esplika.
Maibe Manu Pedro hateten mai ha’u katak sira rasik maka la autoriza. Enatun ha’u fila no la iha tan buat ruma atu halo tan. Wainhira ha’u atu fila mai ha’u gabinete haree ba andar leten palaciu hamriik hela vice Ministru Baris no iha momentu ne’ebe hanesan ha’u haree ema haksoit tama liu lutu hodi halo desturbui iha uma fukun Nasional.
Wainhira akontecimentu loron 03-04/12/2002 David Ximenes mosu duni iha fatin besik Parlamentu nia sorin tan ba ninia gabinete besik iha uma fukun ne’eba. “Los duni tan ba ha’u nia servisu fatin besik sorin husi Parlamentu Nasional. Dala ruma ha’u sempre mosu besik fatin ne’eba atu hodi hatene situasaun seguranca nia lalaok. Nia konta tuir “Iha momentu ne’eba labarik sira obriga sobu portaun bo’ot tama mai ami nian no sira liu ba Parlamentu no palaciu. Ha’u tenta atu hatene tuir maka liu ba koalia ho maun sira iha laran hanesan maun Martires ho maun Tilman.”
Hatan kona ba deklarasaun husi ema sira maka dun nia ne’e, nia fila alega katak PNTL ho deputadu sira seluk mak tenta atu diskredita nia tan iha diferenca de istoria no sai hanesan inmigu desde tempu Indonesia ninia tempu Maibe keta haluha “Iha 2006 esklarese hotu ona sese maka sai autor ne’e. Tan ba problemas iha ne’e autor sira mak hanesan deit.”
Iha 2006 mos ema akuza katak David Ximenes lori kilat iha fatumeta maibe ate agora seidauk iha provas ruma hatudu. “Ha’u hakarak dehan laos ha’u mak kaer kilat ba iha Brigadeiru Taur Matan Ruak ninia uma maibe ema seluk maka lori kilat PNTL nian ba iha ne’eba,” nia soe viadas.
Hatan kona ba deklarasaun husi ema sira maka dun nia ne’e, nia fila alega katak PNTL ho deputadu sira seluk mak tenta atu diskredita nia tan iha diferenca de istoria no sai hanesan inmigu desde tempu Indonesia ninia tempu Maibe keta haluha “Iha 2006 esklarese hotu ona sese maka sai autor ne’e. Tan ba problemas iha ne’e autor sira mak hanesan deit.”
Iha 2006 mos ema akuza katak David Ximenes lori kilat iha fatumeta maibe ate agora seidauk iha provas ruma hatudu. “Ha’u hakarak dehan laos ha’u mak kaer kilat ba iha Brigadeiru Taur Matan Ruak ninia uma maibe ema seluk maka lori kilat PNTL nian ba iha ne’eba,” nia soe viadas.
“Wainhira ita hakarak koalia kona ba krizi 2002 loron 4 fulan dezembru ne’ebe ohin ha’u mak sai fali bulan-bulanan. Mai ha’u iha ona respostas ne’e mak mosu iha krizi 2006. Autores sira mak nafatin hanesan deit.”
“Se karik iha seguranca iha Parlamentu presiza kuinese se mak ema ne’e no ninia relasaun ho ha’u nia an.”
“Tan deit rekonciliasaun ema sira ne’e hetan fatin mos hetan poder iha realidade rekonciliasi ne’ebe tuir ita nia hanoin atu lori influencia diak maibe sira uza oportunidade. Nune’e presiza buka hatene tuir didiak atu ema sira ne’ebe la halo buat ruma no iha intensaun diak ba nasaun ba ho povu ne’e sai nafatin vitima.”
“Ha’u hakilar ba nia hodi husu manu Baris favor ida, iha ne’eba ema tama ona presiza bolu policia maibe policia mos la mosu,” nia husu ajuda ba PNTL.
“Iha loron 03/12/2002 ami tenta atu resolve kedan problemas ne’e maibe Deputa LI ho deputadu Jacob Fernandes dehan abam deit.”
Se wainhira la iha akordu atu resolve iha loron ne’e, tuir mai tan ba sa maka la aumenta numero personil Policia hodi fo seguranca maka’as liu tan maibe husik deit,” nia kestiona intensaun diak sira ne’ebe akuza nia.
“ Iha momentu ne’eba ha’u telefone ba batalyaun Portugal no mos ha’u telefone ba komandante Mau nana atu sebele sira ajuda halo seguranca iha fatin ne’eba. Maibe sira nain rua hotu dehan la iha ordem. Tan sa maka ha’u sai fali Problema? Buat ne’ebe halo ha’u hirus liu maka lolos problemas ne’e resolve ona iha loron kraik ne’eba (03/12) maibe manu nain rua hanesan manu Leandro Isac ho manu Jacob maka dada fali problemas ba aban nune’e maka ikus mai halo ahi lakan. Tuir nia hanoin tan la iha seguranca ne’ebe diak maka Estudantes balun ba iha kuartel Policia ne’ebe rezulta balun hetan tiru hodi, “fo sala fali mai ha’u?”
“ Agora ita husu ba deputadu LI tan ba sa maka muda ba loron tuir mai no la resolve kedan iha loron hanesan hodi Evita problemasm,” David deskonfia ninia manu LI.
Wainhira husu kona ba karik deklarasaun husi deputadu no ema LI no ema balun iha PN katak nia hakilar sira ne’e mesak mauhuu no oho hotu tiha sira ne’e, David hatan “presiza buka hatene ita ida-idak nia pasadu. Karik los duni uma ne’ebe maka ha’u mos uluk hola parte ba hari’i ha’u bele ba sobu hikas?, Ha’u la iha problemas ho Parlamentu. Mai ha’u importante maka tan ba sa la resolve kedan iha loro kraik ne’eba tan iha momentu ne’eba sei iha buat ida be spontanitas ne’e. Wainhira kansela maka sei iha influencia sei mosu problemas. Laos fo sala fali mai ha’u tan ha’u nia servisu hanesan seguranca ne’e ha’u nia dever. Ha’u nia relatoriu ha’u hato’o ona ba Parlamentu Nasional, Governu no policia sira,” dehan David ne’ebe hatama ona relatoriu ba Governu Anterior.
No comments:
Post a Comment