Xanana Prepara Kakuluk, Hadia Uma Blok 8, ONU Hein Sobak

Editorial Tempo Semanal

Aderito do Rosario

Vise Editor Xefe

Tuir estatment politika reprezentante misaun Nasoens Unidas nian iha Timor-Leste hateten katak, Timor-Leste nasaun kiik ne’ebé bele dezenvolve an lalais iha periodu tinan balu nia laran deit. Diskursu politika ne’e fanun Timor oan si¬ra husi mehi atu hetan moris di’ak lalais, hafoin terus durante tinan barak nia laran. Maibé, afinal diskursu politika ne’e atu hateten mai Timor oan sira katak, misaun Nasoens Unidas iha Timor-Leste, hahu husi UNAMET, UNTAET, UNMISET, UNOTIL too UNMIT bele fakar osan barbarak iha Timor-Leste maibé osan hirak ne’e fila fali ba bolsu misaun nian tanba too agora Timor oan sira sei moris iha mukit nia laran.

Atu hakotu lina mukit ne’e, reprezentante misaun ONU nian balu fila tiha sira nia esteitmentu katak, atu harii Timor-Leste ne’ebé paz no laiha kiak no dezempregu, Timor oan sira tenke hamutuk. Ne’e hatudu mai Timor oan sira katak, lojikamente reprezentante ONU nian iha Timor-Leste la hatene konaba unidade ne’ebé Timor oan sira kuda hodi lori rai kiik ida ne’e too hetan independensia iha dia 20 de Maiu 2002.

Tanba la hatene Timor oan nia unidade, maka misaun ONU bele muda naran tun sae, reprezentante bele ohin troka ida aban troka seluk mós, ONU sei nafatin failla iha Timor-Leste.
Ne’e hatudu mós ba Banku Mundial no fundus apoiu husi doador internasional sira katak, haree husi numeru osan deit, rai Timor ne’e ema estranjeiru bele sosa kotu, maibé atu hadia rai Timor ninia vida osan bele barak mós volume ema kiak nafatin aumenta.
Tuir loloos Timor oan sira tenke matan moos ba problema hanesan ne’e, tanba ekonomikamente koandu osan barak serkula iha povu nia leet, entaun povu nia moris tenke di’ak, maibé lae, entaun ne’e hatudu katak osan la serkula iha povu nia leet so numeru orsamentu deit mak halo mobilizasaun iha povu Timor nia kakutak, osan nia isin lolon tama iha misaun barbarak nia bolsu deit. (haree tabela tuir data La’o Hamutuk)
Tan ne’e, ONU labele kontenti katak, Timor-Leste oras ne’e bele sai husi krize financial tanba apoiu orsamentu barbarak husi ONU. ONU mai iha Timor so iha misaun UNAMET Sr Ian Martin nia tempu no UNTAET Sr matebian Sergio Vieira de Mello ninia misaun mak Timor oan sira hetan orguillu boot ba estabilidade seguransa social no ekonomia.
Maibé husi misaun UNMISET, UNOTIL too UNMIT, asistensia bele aloka barbarak mai Timor-Leste maibé asistensia hirak ne’e tama fali ba reseitas ONU nian duke saida mak promete no aloka iha orsamentu Dollar miliaun ba miliaun ne’ebé la hoo ajustamentu ba inflasaun.
Husi parte fiziku nian, UNO liu husi UNPOL bele fo treinamentu kapasitasaun ba membrus Polisia Nasional Timor-Leste, maibé nufin instituisaun PNTL nia image sai monu iha publiku nia oin tanba UNPOL rasik la kapasitadu atu fo treinamentu ba mebrus PNTL.
Membrus UNPOL sira hanesan labarik sira hasaran lia katak, foin aprende lori karreta iha Timor. Se ha’u bele aumenta, UNPOL laos deit foin aprende lori karreta maibé foin aprende hemu beer iha hotel no restaurante.
Tanba ne’e, mezmu iha oras servisu mós membrus UNPOL nian sira ba hemu fali beer iha hotel, idepois koandu lanu halai karreta soke ema, lider TL nian sira dehan fali vitima mak sala tan lao la haree dalan.
Pior liutan, husi parte aprovizionamentu ONU nian dehan loke tender ba Timor oan sira maibé loloos ne’e avizu ba tenderizasaun mak loke ba Timor oan sira, maibé ema ne’ebé atu manan tender ne’e prioridade liu ba malae sira.
Nune’e, ha’u hakarak soe hela ba publiku katak, misaun ONU nian bele troka tun sae mós Timor oan sira sempre sai kriadu.
Entaun too bainhira mak Timor oan sira labele sai tan kriadu ONU nian nomós oinsa Timor oan sira bele hakotu vida kiak hodi tama iha vida moris di’ak nian?, Timor oan rasik mak tenke hatene nasaun nia hakarak saida, tanba atu dezenvolve nasaun, lider Timor oan sira labele rona fali konsellu husi konsultan no adviser estranjeiru sira, maibé rona direita husi Timor oan sira hahu husi baze.
Iha primeiru governu konstitusional nia tempu, Dr. Mari Alkatiri ho ninia governante sira estabelese progarama ida naran Governasaun Aberta.
Iha programa ne’e, primeiru governu tu’un ba distritu-distritu hodi husu no rona povu nian preokupasoens atu governu bele uza preokupsoens hirak ne’e hanesan instrumentu ida hodi funda nasaun foun Timor-Leste.
Maibé, primeiru governu konstitusional labele halo buat barak tanba iha nasaun ne’ebé deit, primeiru governu ninia mandatu maka atu harii alisersu estadu nian hanesan harii institusoens, forma administasaun ka harii makina estadu nian liu-liu halo Leis.
Agora, iha IV Governu Konstitusional nia ukun, Xefi Governu Kay Rala Xanana Gusmao hahu halao daudaun planu estratejia dezenvolvimentu nas¬ional, ne’ebé iha planu ne’e nia laran Xefi Governu ne’e konsulta ba povu konaba planu 2020 ne’ebé hakerek ona iha livru estratejia dezenvolvimentu nasional.
Hanesan Xanana halo komparasaun katak, rai Timor hanesan projetu halo uma ne’ebé foin sae blok walu katak foin halo tinan ba daualuk husi 20 de Maiu 2002 – 20 de Maiu 2010.
Atu halo uma blok walu ne’e sae, tuir Xanana nia hanoin, governu ne’ebé nia delega sei prepara kakuluk ne’ebé di’ak hodi taka uma bainhira uma bloka walu ne’e sae kompletu ona.
Maibé, governu tenke matan moris neon nain ba apoiu oioin ne’ebé nadodon mai Timor-Leste. Tanba keta halo apoiu hirak ne’e hanesan eskenariu politika deit hodi hetan pursentajen balu osan petroliferu.

Hati-hati maun boot....!!!!!!