Tempo Semanal Edisaun 121

Xanana Abansa Salariu Boot, Fretilin Iha Oin Protesta

Dili, Tempo Semanal

Partidu opozisaun Fretilin laos deit atrapailla wainhira Parlamentu Nasional muda kontratu sosa kareta Prado sai Pajero, maibe Fretilin mos atrapailla halo kalkulu ba guvernu nia politika aumentu de salariu.

Hanesan deputada Fretilin, Ilda Maria da Conceicao hateten, desizaun aumenta de salariu nee hanesan desizaun illegal nebe halo husi Primeiru Ministru, Xanana Gusmao hamutuk ho Prezidente Parlamentu Nasional no Prezidente da Republika.

"Prezidente Parlamentu Nasional ka deputadu ida la iha kompotensia atu aprova salariu ka subsidiu ruma tanba nia la bele substitui Parlamentu Nasional tanba orgaun soberania ida. Prezidente da Republika, nia mesak orgaun suberania unipesoal, maibe nia laiha kompotensia atu halo lei, bele deit la promulga wainhira hanoin tuir lei iha inskonstitusional. Primeiru Ministru mesak mos labele halo buat ida tanba nia laos orgaun soberania, guvernu mak orgaun soberania kolektivu", dehan Ilda.

Aumentu de salariu nee mos tuir deputada Ilda nia haree tanba guvernu atu selu sorin deit ba eis titulares tanba la bolu ona salariu no justifika katak sira la efektivu, la presiza abonu reprezentasau. Alende nee, laiha logika katak abonu reprezentasaun nia folin hanesan vensimentu ba ema balu no ba ema seluk nebe simu salariu kiik liu.

Ilda du'un liutan katak, guvernu gosta halo diskriminasaun maske konstituisaun dehan la bele halo. Abonu ida nee guvernu dehan la likan aprezenta kontas tanba abonu nee funsiona hanesan salariu segundu. Dala ruma guvernu halo hanesan nee tanba guvernu tauk povu kiak sira
tanba loroloron povu rihun moris ho dollar 1 ba kraik.

"Ezemplu ita nia ferik, katuas no alejadu sira nebe simu subsidiu ho valor dollar 20 fulan ida. Ita fahe ba loron 30 iha fulan ida nia laran la too dollar ida ba loron ida. Nee tanba guvernu fo subsidiu dollar 20 atu husu ba sira nia an rasik vensimentu US$2.250 aumenta tan US$.2250 ba despeza reprezentasaun", Ilda protesta. Deputada nee halo komparasaun katak, iha orsamentu inisial 2008, guvernu aprezenta US$.48,028 ba salariu no vensimentu, . Iha orsamentu refitikativu USD.58,884 no proposta orsamentu 2009 guvernu aprezenta US$.93,123 ba alariu kompara ho vensimentu inisial 94%, retifikativu 37%.

Maibe tuir kalkulu husi Institutu Lao Hamutuk katak, total hotu alariu guvernu nian sae 94% ompara ho salariu tinan 2008 ka sae 138% kompara ho salariu tinan 2007. Nee hatudu katak, kresimentu iha salariu funsionariu publiku liu-liu depuadu sira nian, hatudu katak
orsamentu barak mak sei halai liu atu hariku-an.

Institutu Lao Hamutuk mos halo kalkulu katak, husi total orsamentu 2009 nebe guvernu aprezenta ba parlamentu, guvernu proposta atu foti US$. 589,828 million husi Fundu Petroliferu. Total orsamentu ida nee liu ona kalkulasaun Estimasaun Rendimentu Sustentavel nebe limita US$481 millioens. Nee signifika katak, guvernu atu foti US$181 milloens husi limatasaun nebe lei petroliferu autoriza.Tanba nee, tuir Lau Hamutuk nia analiza katak, ainhira proposta orsamentu geral 2009 nee aprova husi Parlamentu Nasional, maka sei mosu violasaun ba lei Fundu Petroliferu tanba institusaun estadu nian sira la hakru'uk ona ba lei.

Responde ba preokupasaun hirak nee, Ministra Finansa Emilia Pires informa katak, guvernu husu duni US$181 husi rendimentu sustentavel Fundu Petroliferu atu hadia makina du estadu. "desde uluk ami hateten ona katak ami atu hadia makina du estadu no halo reformasaun ba
estrutura guvernu", dehan Ministra Finansa.

Husi parte seluk, deputadu Riak Leman hatete, diak liu orsamentu husi Fundu Petroliferu guvernu gasta hodi hadia povu nia moris. "ita labele rai osan husi mina rai nee kulafur hela iha banku, ita tenki hasai osan nee hodi hadia povu nia moris", dehan Riak.

Liutan nia hateten, politika hasae salariu nee bele sai hanesan parte ida husi politika kombate korupsaun tanba, wainhira funsionarius sira hetan salariu nebe diak entaun sira sei la hanoin atu halo korupsaun. Maibe tuir deputadu Aniceto Guterres katak,

guvernu AMP laiha politika atu kombate korupsaun tanba, iha guvernu AMP nia ukun, korupsaun nee laos ona ema halo iha meza okos maibe halo iha meza leten, dehan Aniceto hodi du'un guvernu. (ts)