Tuesday 6 December 2011

KANDIDATURA TAUR MATAN RUAK versus WACANA KANDIDATURA FRETELIN

Introdusaun

Antonio Freitas
Mudansa politika Timor-Leste depois konflitus demonstra ba mundo tomak hodi sai lisaun politika ba nasaun terseiru mundial para aprende no analiza ba transformasaun politika domestika iha Timor-Leste nebe’e livremente domokratiku teb-tebes no nudar sai sasukat politika para minimiza perspetiva politika nasaun primeriu mundial ba klasifikasaun Timor-Leste nudar fragile state ou failed states. Realmente demonstra maturidade politika Timor-Leste nebe’e iha honestu no trankuilidade ba kontribusao dezenvolvimentu politika nasional Timor-Leste.

Iha akontecementu trajedia politika 2006 afeita konseinsia politika lideransa Timor-Leste intermus lideransa jerasaun tuan hodi konsolida demokratikamente liu hosi ekontru MAUBESI I no II nebe’e sai guia politika ba ukun jerasaun foun hodi determina Timor-Leste nia artitetura politika para sai referensia kumprimesu prinsipal rekonsiliasaun sustentabilidade. Maturidade lideransa reformadu militar nudar sai indikadoris importante hodi dezempenu no priense rekijitus politika moventu iha Timor laran hodi kompete iha eventu politika demokrasia ba elisaun Presidensial 2012.  Kompetisaun lideransa politika sivil- militar reformadu ou lideransa aktivista, frente diplomatika, lideransa frente armadas.

Atmosfera politika interna FRETELIN liu-liu lideransas tuan nomos lideransa foun ho kompetisaun politika depois Kongresu FRETELIN nudar exame bo’ot ba estratejia para realiza apresentasaun kandidatura FRETELIN. Iha parte seluk existensia reformadu Major
General TAUR MATAN RUAK  hodi priense kompetisaun kandidadtura Presidente da Republika sai hanesan oportunidade no dezafio ba Partido historiaka hanesan FRETELIN.  Sai perguntas bo’ot ba publiku tomak katak tamba sa maka to agora FRETELIN seidauk anunsio kandidatura rasik, maibe FRETELIN uja politika dezmaturidade hodi rekuja TAUR MATAN RUAK nia kandidatura nebe’e deklara nudar independenti.  Perkupasaun publiku tomak katak FRETELIN avansa ho Presidente Lu-Olo ga Jose Ramos Horta nebe’e resentemente nudar Presidente Republika iha aprosimasauan no komunikasaun politika maka’as ho FRETELIN hodi re-kandidata ba kompetisaun elisaun presidensial 2012 ou bele uja instrumentu partidos no kanal independenti.

Iha aspetu seluk kandidatura militante FRETELIN hanesan Rogerio Tiago Lobato uza instrumentu independenti hodi avansa ba kompetisaun politika PR I, sai hanesan obstaklu nebe’e infrenta iha FRETELIN laran, maske dekalarasaun politika hosi membrus Comite Central FRETELIN rejeita deklarasaun kandidatura nebe’e deklara iha 30 Novembru 2011, katak existensia Rogerio Lobato sei la fo impaktu politika ba anunsio ofisialmente politika FRETELIN hodi kandidata estrutura para nudar kandidatura ofisial hosi estrutura FRETELIN nia decisaun. 
II.   Komunikasaun  Politika TMR & FRETELIN
Sirkulasaun rumoris iha publiku Timor-Laran tomak nomos deklarasaun politika FRETELIN ba kandidatura TAUR MATAN RUAK (TMR) nebe’e objetivu hakarak destroi estratejia politika FRETELIN iha 2012. Iha analiza politika estratejika persizu reflete didiak tamba TAUR MATAN RUAK nia visaun politika hakarak rekonstrui politika no valoriza politika identidade resistensia nasaun ida ne’e nomos oinsa para bele responde nesisidade populasaun desvantagen ba asesu social-economiku depois independensia. Vizaun politika hirak ne’e sai save importante hodi kria komunikasaun politika intensivu entre lideransa FRETELIN hanesan MARIE ALKATERI no LU-OLO ho TAUR MATAN RUAK para junta politika estratejika ida ne’e ba futoro instalasaun politika estado-nasaun (Nation state building).

Rumoris hirak ne’e sei la fo vantagen ba FRETELIN nia politika tamba maneira nebe’e uza hodi kontanimiza politika vizaun TMR nian sei la valoriza decisaun politika membrus Comite Central FRETELIN tamba realmente movimentu politika iha iha kampu hatudo katak apoiante FRETELIN demonstra atusiasmu hodi responde existensia TMR nia kandidatura ba futoro Presidente. Personal politika attack nebe’e FRETELIN hatudo iha fatin-fatin wainhira TMR halao sorumuto ho publiku no vizitasaun ba fatin istorika nomos rekomunikasaun membrus resistensia no familias Herois da guera indika katak FRETELIN sei hetan dezvantagen iha elisaun Parlementar, exemplu hatudo defacto katak akontecementu iha 25 Novembru 2011 iha suco Bucoli nebe’e xefi suco apresenta perguntas organizadu hosi oknum FRETELIN ataka pesoalmente politika TMR, nomos iha fatin balun hanesan Watulari. Iha atmosfera politika ida ne’e hatudo oinsa haburas konseitu demokrasia entre sosiedade no lideransa liu-liu iha aspeitu komunikasaun politika. Dialogu verbalmente nebe’e iha Suco Bucoli no fatin seluk demonstra husi TMR hatudo katak popularidade politika TMR mais avansadu, organizadu hodi responde lansamentu politika nebe’e mai hosi kualker rekurso.  Maibe la taka dalan ba FRETELIN hodi anuncio nia kandidatura rasik para iha konkurso politika nebe’e justo ba maturidade no dignidade politika historia FRETELIN.  Kandidatura TMR nudar oportunidade politika FRETELIN para bele kria kanal komunikasaun rekonsiliasauan, rekonsilidasaun hodi konstrui politika demokrasia iha Timor-Leste maibe la’os nudar sai instrumentu oposisaun ba kualker partidu politiku inklui FRETELIN.  Prinsipiu unidade nasional nudar  esperito ba doutrina politika TMR nia kandidatura iha elisaun Presidensial 2012 hodi nune bele monitoriza no fiskaliza impelementasaun politika governo tuir mandatu konstituisao regula.

Atmosfera estratejia importante nebe’e partido historiku dezempenu, bele sai vantagen no destroi devidas votus iha militante FRETELIN, tamba kandidatura Rogerio Lobato  sei fae votus militantes FRETELIN ou bele nudar estratejia maneira politika atu destabiliza apoiantes ga militantes hosi partido seluk no kandidatura independenti seluk para wainhira Rogerio la pasa ba Segundo rounde entau votus apoiantes bele transfer ba kandidatura FRETELIN tantu LO- OLO ga RAMOS HORTA. Maibe FRETELIN nia esperansa katak TMR bele uza instrumentu Partidus politika embora FRETELIN ga CNRT nomos partidus seluk-seluk tan, espetativa hatudo katak TMR sei la uza instrumentu partidus hodi legaliza administrativa rejisto kandidatura iha CNE maibe suporta instrumentu partidos politiku bele sai hanesan instrumentu guia ba aforsa konseitu politika unidade nacional.
Iha maneira estratejia barak nebe’e sai instrumentu para realiza komunikasaun politika entre TMR no FRETELIN maka hanesan tuir mai ne’e: primeriu, FRETELIN no TMR tenki kria komunikasaun politika oinsa maka bele konstrui politika estado ne’e iha futoro. Alein ida ne’e oinsa determina opsaun politika entre FRETELIN no TMR hodi responde rumoris nebe’e resentemente sirkula iha Timor laran tomak katak TMR nia existensia destroi votantes militante FRETELIN, depois esperansa publiku tomak katak FRETELIN toma nia decisaun firmi  hanesan iha elisaun Presidensial Primeriu nebe’e abstain ba apresentasaun kandidatura hodi nune bele rekopera no rekonstrusao fiar metin ba FRETELIN iha elisaun parlementar 2012.

Segundo, FRETELIN konsidera apresentasaun TMR nudar parseirus politika la’os hanesan oposisaun politika ba FRETELIN, tamba persizu iha konsiderasaun aspeitu oin-oin ba kandidatura TMR, nudar Xefi Estado Mayor FALINTIL nebe’e leva luta resistensia to’o hetan auto-determinasaun nomos lideransa demokratiku iha militar nia laran nebe’e uza instrumentu politika diplomasia sai nudar instruementu hodi prevene krizi 2006/7 nebe’e afeita teb-tebes ba historia politika Timor-Leste. Iha akuzasaun rumoris katak TMR maka autor ba krizi politiku 2006/7 maibe defakto hatudo katak relatorio Komisaun Inkeritu Internasional hosi Nasoes Unidas Genevra la mensiona involvimentu decisaun hodi destroi situasaun momentu neba maibe TMR hatudo nia maturidade politika hodi responde situasao politika-militar tuir dalan instrumentu diplomasia hanesan halao operasaun militar ba kapturasaun hosi dalan rekonsiliasaun hodi reintegra kazu akontecementu interna F-FDTL ba komunidades. Faktus hirak ne’e sai dokumentus historia importante ba partidos sira seluk inkuli FRETELIN hodi estuda molok anuncia resultado decisaun final Comite Central FRETELIN ba ba apresentasaun kandidatura rasik.

Terseiru; kandidatura TMR hanesan fator determinante ba instalasaun politika iha futoro. Apresentasaun ideas mais konstrutivo iha durante audensia publika ba populasaun tomak husi Tasi Feto too Tasi Mane hatudo faktus konkretu katak existensia TMR hodi hakoak no halibur inosente politika populasaun depois independensia. Prekupasaun mai hosi partido politiku balun inklui FRETELIN rasik katak apresentasaun kandidatura TMR nian inisiativa hosi XANANA GUSMAO hodi destroi militantes FRETELIN maibe rasoes hirak ne’e sei la  koresponde perkupasaun hirak ne’e tamba esperito auto-determinasaun FRETELIN rasik ba determina no sai doutrina ba TMR hodi kontinua kaer estafeta politika nebe’e membrus Comite Central FRETELIN iha 1975 husik hela ba libertador Timor oan tomak hodi avansa ba ukun rasik a’an.  TMR nia kandidatura priense rekejitus politika nebe’e asuwain FRETELIN husik hela ba rai ida ne’e. Vizaun komun nebe’e TMR konstrui no estabelese hodi adopta no akumula ideas partidos politiku hotu-hotu inklui FRETELIN tantu hanoin hirak ne’e persizu sai hanesan referensia politika ba FRETELIN hodi re-estratejia politika ba elisaun 2012. Signifika katak oinsa FRETELIN marka papel komprehensivu ba armosfera politika 2012, tamba sei fo impaktu direitamente ba estratejika politika FRETELIN. 

Autor :Antonio Freitas, Analizador Assunto Estratejika no  Internasional

5 comments:

Anonymous said...

Irmaun analizador favor ida hakerek FRENTE REVOLUCIONARIO DE TIMOR LESTE INDEPENDENTE nee ho FRETILIN! Laos FRET(E)LIN! Btw, artigu nee rasik bele dehan diak no furak, maibe erru ortografia mak falha ituan. :D

Anonymous said...

Sr. Antonio aprezenta opiniaun nebe furak, maibe laos analize nebe efektivu iha artigu ida nee. Tuir hau nia hanoin no hau hare liu husi artigu ida nee katak Sr. Antonio tau interese nasaun aas liu buat hotu, individu no partidu politika. Ida nee hau apresia tebes. Maibe, nuudar analizador estretjika ida, hau hare Sr. Antonio la aprezenta analize nebe efektivu no iha parte balun la apropriadu. Nuudar analizador ida, ita tenki aprezenta ba le'e na'in sira klarifikasaun ba situasaun ruma depois mak esplika situasaun ida nee. Sr. Antonio 'tenta' atu lao ba ida neba, maibe laos hatudu. Wainhira ita hakerek 'INTRODUSAUN', tenki iha mos konteudu no konkluzaun. Ba ida nee Sr. Antonio la hatudu. Ema nebe le'e artigu ida ne'e hanoin katak artigu ida nee mesak INTRODUSAUN DEIT, tanba la iha parte ruma nebe dividi dehan ida nee mak introdusaun, ida nee mak konteudu no ida nee mak konkluzaun. Nee hanesan hanoin inisial ida deit. Hanoin seluk sei hatoo liu husi artigu kompletu ida, no espera katak tempu semanal bele posting. Obrigadu

Maofi Perreira said...

Kongrutula/apreciasaun ba ita nia hakerek, i kontinua. Hau sujere ita boot bele hatun tan ida konaba meus kandidatu PR ba elisaun 2012 hodi manan votus nebe mais menus la too 700 mil maibe realidade kandidatu ba PR mos barak. Seluk, iha elisaun parlamentar votantes sei fo nia votus ba partidu hamutuk 20 liu. Oinsa Partidu sira nia vantajen (peluang) atu manan......Obrigadu, i Felix Ana Novo....Maofi Perreira.

Anonymous said...

Apreciasaun Ita boot hakerek, i kontinua. Hau sujere ba ita boot hodi hatun ida sobre kompetisaun kandidatura ba PR nebe liu nain 10, oinsa sira nia estrategia atu manan votus nebe mais menus la too 700 mil...Seluk Oinsa peluang/kompetusaun elisaun Parlamenter? Obrigadu Wain... Maofi Perreira.

Anonymous said...

Apreciasaun ba Ita boot hakerek, i kontinua. Hau sujere ba ita boot hodi hatun tan ida sobre kompetisaun kandidatura ba PR nebe liu nain 10, oinsa sira nia estrategia atu manan votus (votantes) nebe mais menus iha Timor leste la too 700 mil...Seluk Oinsa peluang/kompetusaun elisaun Parlamenter? Obrigadu Wain. Maofi Perreira.