Monday 19 April 2010

Ermera Produz Manu Tolun Maibe Gosta Buy Internasional

Ema barak maka sei hanoin katak iha nasaun ne’e presiza importa buat hotu-hotu husi estranjeiru inklui manu tolun husi nasaun Indonesia ho malaisya. Liu-liu komunidade Internasional husi UNMIT sempre hateten katak produtu lokal ladun iha kualidade diak maibe Komunidade Ermera iha sub distritu Rai lako hahu ona produz manu tolun ne’ebe loron ida bele hetan manu tolun rihun sanulu resin lima. “Ami kontente tebe-tebes katak agora daudaun it abele produz ona manu tolun iha ita nia rain no ami foo konfiansa boot tebes ba povu tomak iha Timor atu bele sosa manu tolun iha ne’e. atu nune’e ita mos bele foo servisu ba ita nia maluk sira ne’ebe servisu ho ami iha ne’e hodi harii ita nia ekonomi ba di’ak,” dehan Octavia da costa Manajer operasional iha manu luhan Boborema.
Bainhira Unmit ho komunidade Internasional sira maka sosa duni manu tolun fuan ruma husi area ne’eba maka sei foo ajuda ona ba familia rua nolu resin hat nune’e sira mos kontribui ba hamenus ki’ak no kreia kampu servisu ba maluk seluk tan. Maibe dala barak ONU sira ko’alia maka barak maibe hahalok la’ek. “Ha’u apela atu sebele konsumidor sir abele hola manu tolun husi fatin ne’e,” Octavia dale.



Atu ba Boborema husi dili antes tama ba Rai Lako Vila sei hakatk liu ponte rua besik natar no liu tiha ponte segundu sei fila ba liman karuk no lori kilometru rua ba iha fatin manu buras nia hakiak ba. Husi dalan boot ba manu luhan ne’e kuaze kilometru rua no sei liu mota ida no sae rai lolon ruma mak too iha vila manu nian ne’e. Bainhira too ona iha fatin refere ita rona manu kanta ho kontente. No funsionariu sira preokupadu hili no halot manu tolun no balun foo han manu. “Hanesan ita hatene bainhira manu luhan besik liu Estrada ka fatin estrundu liu nian manu bele stress ne’e maka dook para manu labele haree ema barak depois kareta mos labele liu ba mai ka tama sai fatin bara-barak ne’e mos bele halo manu moras tan ne’e maka manu luhan ida ne’e dook husi Estrada.”

Ermera agora la’os de’it ona fatin ne’ebe kuinesidu ho Kafe maibe lakleur tan bele kuinesidu mos ho produsaun manu tolun.
La ho ita hotu ninia kuinesimentu maibe iha fatin ida ai laran fuik iha Rail Lako mosu vila produsaun manu tolun ne’e bele naton ba konsumsi populasaun sira nian inklui mos staff unmit sira. Manu sira ne’e ninia kualidade hanesan mos ho manu tolun husi Malaisya no Indonesia tan ba manu buras sira ne’e bainhira sei DOC importa husi Malaisya mai.

Iha fatin ida ne’e hahu hakiak manu iha loron 8/11/2009, bibit ne’e ami foti mai husi Malaisya. Katak ami iha ne’e hakiak hahu husi DOC iha uma tolu. Foun mai total manu hamutuk 24, 700. Agora tama ona iha faze de produsaun maka manu sira ne’e ami muda ona ba Liyer ka fatin produsaun manu tolun ninian. “Mai hahu husi primeiru too ke empat ne’e la mate maibe ida ke lima ne’e toba iha bali entaun too iha ne’e ami sura 200 maka mate. Agora daudaun hamutuk iha manu 24,300 ne’ebe produz daudaun.

Iha fatin ne’e foo ona apoiu ba estadu hodi fornese servisu ba ema nain rua nolu resin haat. Feto nain sanolu resin tolu no mane nain sanulu resin ida. Staff sira ne’ebe haree no foo han manu sira ne’e balun toba iha uma no balun fail toba iha fatin besik manu luhan ne’eba. “Manu hahu tolun iha fulan Marsu nune’e kada loron foi n atinji 64% maka tolun. Manu ne’ebe mai primeiru ne’e hamutuk 64% mak tolun ona no ikus liu nian ne’e foin 15 pursentu mak tolun.

Bainbain ne’e ema hanaran hen lay katak manu ne’e ita hakiak ne’e iha 99% maibe tuir teoria ne’ebe ema estuda ne’e manu ne’ebe produz tolun to’o de’it 95% ne’e kategori ba diak ona. Nune’e iha loron primeiru ne’e manu lima ka neen maka tolun no sei sa’e iha loron tuir mai nune’e bainhira too iha semana 26 bele too iha 95% nune’e manu sanulu hanesan ne’e maka la tolun.

“Agora daudaun ami seidauk bele faan iha merkadu tan baa mi tauk orsida bele persaing fail ho sira ne’ebe faan iha took sira ne’e ho folin karun. Deperente ami ba faan iha Merkadu ho folin baratu nune’e bele hamosu problema tan ne’e maka aagora ne’e ami sei ba hatama iha ami nia agen iha kuluhun, gracia shop.”

Maiske kada loron ida manu hirak ne’e bele produz ona manu tolun hamutuk 15,000 kada loron dezde marsu 2010, maibe iha parte seluk manu tolun estranjeiru sei domina iha merkadu no governu seidauk ajuda atu proteje produsen lokal ninia direitu tan ne’e loloos governu kreia lei ruma hodi bandu produtu husi rai seluk mai hanehan produtu nasional.

“Agora daudaun manu sira ne’e produz ona kada loron rak atus lima no kada rak iha manu tolun 30.”

Ba staff sira tuku hitu dadeer hahu foo malu ne’e duni sira ne’ebe toba iha uma tuku ne’e dader de’it hahu sukat ain ba nia knar fatin.

Iha besik servisu fatin manajer ne’e ninian iha kuartu ida hada nakonu ho karon mutin lubun ida la’os foos husi MTCI maibe hahan manu nian. “Agora dadaun bainhira loron sa’e sira nia hahan aumenta. Agora daudaun sira sei han tonelada 2 katak 2,400 kilogrma nune’e kada manu ida loron ida han 95 grama. Maibe too pontu altu produsaun maka kada manu iha loron id abele han grama 125.”

Manu luhan sira ne’eluzu tebes no haree husi dook hanoin katak eskola ka otel lubun ida tan ba uma sira ne’e halo uniku wituan hanesan uma husi ema Minsn kabau iha Sumatra ninian. “Uma hanesan ne’e iha nasaun sira seluk sira taka toma hotu tan ba uza lampu listrik hotu maibe iha ne’e agora daudaun iha kalan ami uza listrik oras tolu de’it no iha loron ami uza de’it loron matan tan ne’e maka manu nia fatin tenke nakloke no ninia kakuluk tenke aas no loke uitoan para anin tama hodi foo malirin ba manu sira ne’e ka labele manas liu.”
Buat ne'ebe dala barak sai ameasa ba inisiativa sektor privadu mak intervensaun husi produtu estranjeiru hodi hamate sira nia produsaun. Iha parte seluk Komunidade internasional liu husi Peace divident trust hodi ajuda parte sektor privadu no konsumidor sira atu sosa produsaun lokal iha Timor Leste maibe ironikalmente Misaun ONU iha Timor Leste gosta liu importa de'it husi rai estranjeiru.

3 comments:

Anonymous said...

Muito Obrigado..muito obrigado ba Tempo Semanal tamba hato ona noticia nee.

Ami timor oan iha Irlanda mos hanoin ona atu halo negocio sira hanesan nee iha timor. Liu-liu maka ida halai ba pordusaun hahan local nian. Ita nia nasaun sei sai forte liu wainhira bele produs rasik hahan no mos iha surplus atu exporta ba liur.

Maluk sira iha Ermera nebe halao negocio manutolun, ami husi nee hakarak hatoo parabens. Precisa liu tan maka hadia teknologia iha area ida nee liu husi halo peskiza barak iha internet atu nunee bele hasae produsaun no hatuun kusto ka biaya nebe minimo nunee bele fo lukru ka keuntungan nebe makaas liu tan no lahaluha hasae mos kualidade. Xave atu hetan vantagem iha area ida nee maka peskiza barak ka buka informasaun barak konaba imi nia negocio, haluan imi nia kontaktu ho parte sel-seluk, no tun iha merkado lokal ho intervensaun ida nebe makaas no ho kualidade.

Forsa lolos nasaun ida nian maka nee, bele fo han ona nia povo no exporta ba rai liur. Ita hein iniciativa sira hanesan nee bele buras liu tan no mos bele hetan apoio husi timor oan tomak. To ona tempo atu ita deskonsentra ituan fokus husi politik ba ekonomia no agrikultura.

Peace and progress.

lucizelma said...

Parabens ba sira, Hau hakarak atu sosa mas iha artigu laremi konaba manu tolun nia folin..entaun nia folin hanesan ho manu tolun importa ka aas liu fali?

Anonymous said...

Dala ida tan ha'u mos hakarak fo ha'u-nia agredesimentu boot ba "Diariu Tempu Semanal" tanba bele tun ba iha baze hodi haree buat di'ak ruma mak akontese iha ne'eba. No nu'udar Railaku oan ida, ha'u mos sente orgullu tanba pela primeira vez iha era ukun an ne'e, Timor mos bele produz rasik manu tolun ba konsumu domestika nian no ha'u hein katak iha tempu oin mai ita mos sei bele halo esportasaun ba rai seluk. Buat importante ida mak ha'u hakarak husik hela ba maluk le nain sira katak, serake ita produz de'it manu-tolun ka iha mos buat barak mak presiza ita produz atu nune'e ekonomikamente ita mos bele goza katak ukun duni an, sela'e ita so politikamente mak ukun an mais, ekonomikamente ita sei depende an hela ba ema seluk-nia produsaun.

Viva Railaku