Prezidenti Apoiu PM husu Suspensaun ba Vice PM ho MNE no Husu PN labele Taka Dalan Justica

Dili Tempo Semanal

Iha Sabado (10/10) prezidenti DR. Jose Ramos Horta to’o hikas iha capital Timor Leste, Dili, hafoin halo viajen Estadu ba Nova Yorke hola fatin iha enkontru Asembleia Jeral ONU no halo Vizita do Estadu ba Portugal. Wainhira tun tiha husi manu liras besi Silk Air iha aero portu Nicolao Lobato dili, prezidenti ba jornalista sira nia deklara ninia konkordancia ho atuasaun PM hodi haruka surat ba parlamentu nasional hodi husu suspensaun ba Membru senior nain rua iha Governu AMP no nia aceita atu parlamentu hasai imunidade ba DR. Jose Luis Guterres ho DR. Zacarias Albano da Costa. “Iha kazu ida ne’e Primeiru Ministru halo buat ne’ebe nia tenke halo duni. Tuir Lei Primeiru Ministru tenke halo ida ne’e duni. Signifika iha rai sira seluk Ministru sira la iha imunidade. Lei imunidade ba Ministru sira ne’e iha ita nia nasaun ne’e maka novidade bo’ot ida. Iha rai sira seluk la iha. Maibe tan ba iha, Primeiru Ministru tenke halo buat ne’ebe nia tenke halo duni. Iha kazu ida iha tribunal kontra Ministru ida, nia tenke hateten ba Parlamentu para suspende ka foti imunidade membru Governu nian para tribunal bele halo julgamentu. Ne’e prosesu normal i primeiru Ministru halo buat ne’ebe loos tuir lei,” Horta hateten.
“Bele, ne’e parlamentu maka deside i ha’u hanoin parlamentu la iha opsaun seluk, ba foti duni imunidad. Tan ba ne’e kazu ida tribunal, parlamentu labele taka dalan ba tribunal,” Horta hataan ba jornalista nia husu.
Prezidenti la halo deklarasaun kona ba atividade durante ninia vizita ba estranjeiru hanesan baibain amibe iha konferencia de imprensa ne’e prezidenti dehan ba jornalista sira husu perguntas kona ba buat ne’ebe media sira sente presiza resposta. Nune’e duni lian husu sira ne’e barak liu relasiona ho kazu alegasaun kontra membru nain rua husi IV governu konstitusional ne’ebe ukun husi AMP ne’e.
Reasaun Xefe do Estadu ba lian husu dahuluk Ramos Horta dehan, “Primeiru kazu ne’e ba ona iha Prokuradoria jeral nia liman, ba ona iha tribunal sei deside. Ha’u lakohi interfere ou halo presaun. Ha’u hateten de’it ha’u nia opiniaun pesoal.”
“Kazu ne’e ha’u nu’udar xefe de estadu i nu’udar ema, ha’u la haree ke ne’e kazu ne’e...., bele ilegal, seidauk tuir lei loloos, bele ilegal karik?, tribunal maka sei deside no sei haree ne’ene ilegal ka la’e. Maibe labele haluha ke Sr. Vice Primeiru Ministru, DR. Jose Luis Guterres, fila mai iha Timor husi nia postu iha Nova Yorke, nu’udar embaixador iha ne’eba. Tan ba Primeiru Ministru maka bolu nia mai. Ha’u maka bolu nia mai, ba ministru Negosiu Estranjeiru. I momentu ne’e ha’u Ministru Negosiu Estranjeiru i atu liu ba Primeiru Ministru durante Krize ne’e. I ha’u konsulta ho DR. Mari Alkatiri, i konkorda i nia (Jose Luis Guterres) fila.”
Nia apela katak, “ Labele haluha ke familia (jose Luis Guterres) iha ne’eba. Tinan rua nolu resin hira nia laran familia iha liur ho oan. I oan ida moras bo’ot. Eeeh uluk iha tempu Luta, nia oan ne’e ba para iha ospital Soweto, ne’ebe sira iha ospital ida especializadu teb-tebes kona ba doenca ida ka moras ida naran Leucemia. Leucemia ne’e ita bele esplika simplis ne’e katak Kankru raan nian. Momentu ne’e nia (jose Luis Guterres) nein doit metan ida iha. Ha’u mak iha ne’eba, ba ho nia iha ne’eba, ba to’o Soweto maiske Soweto ne’e perigozu teb-tebes. Ha’u maka ba iha ne’eba ho nia i ha’u mak foo garantia, ha’u nia kartaun de kreditu para sira bele simu nia (Jose Luis Guterres nia oan). Tan ba sira ezeji momentu ne’e garantia ida ke sei selu. I depois ba Nova Yorke hanesan embaixador i nia oan ne’e tenke tratamentu nafatin. Tan ba ne’e maka ha’u hateten, se nia fila (Timor Leste kaer pasta Ministru Negosiu Estranjeiru), se maka foo garantia ba familia.”
“ Ninia (jose Luis Guterres) Sra. Ema ida mestradu ida. I se mestradu iha tan ba sa maka labele servisu iha misaun?,” Horta kestiona sistema.
Nia konta tuir ninia esperiencia wainhira sei kaer pasta MNE no la fiar Vice PM hariku aan. “Ha’u uluk Ministru Negosiu Estranjeiru, ha’u hateten ba ita nia embaixada iha Washington, Constancio Pinto, momentu ne’e hanesan de’it en karegadu negosiu, nia feen iha ne’eba. Hateten, rfekruta o nia feen servisu iha embaixada. Timor la iha ema bara-barak ba ita, tan ba kaben, la’en iha sevisu, i feen labele ona servisu ona. La’e, ha’u nia hanoin, filozofia mak ne’e, se iha embaixador ruma, en karegadu negosiu ruma ou diplomata ruma, ba karik embaixada ruma, nia feen nia iha servisu tenke so’e tiha servisu iha ne’e? Ita buka aproveita para nia servisu iha embaixada ne’e mos. Portantu kazu maka ne’e. Portantu ha’u la fiar ke kazu ne’e ita bele hateten, enrekicimentu ilicito, ”Horta dehan.
Prezidenti Horta esplika katak kazu hasoru MNE ne’e ki’ik. “Kazu DR. Zacarias nian simples liu tan ba la’os nia maka asina kontratu. Eeehhh ne’e vice Ministru (red: vice Ministra) maka asina. Vice Ministru negosiu Estranjeiru. DR. Zacarias mai, prosesu ne’e konkluidu tiha ona nia halo de’it ordem pagamentu. Ne’e maka kazu ne’e ba ha’u husi liur ita haree simples maibe ita entrega ba tribunal maka deside. Buat ne’ebe tribunal deside ha’u reafirma ha’u nia konfianca nu’udar Prezidenti ba Vice Primeiru Ministru i ba Ministru Negosiu Estranjeiru,” esplika Horta.