Povu Atoni Ezije ba Governu Sosa Ro Rezerva

Oekuse, Tempo Semanal

 Pasajeiru Prepara sa'e Nakroman

Ro Nakroma halo viajen ba mai oekuse darua kada semana. Ro ne’e sai husi Dili iha segunda no tersa fila husi oekuse no iha Kinta aranka husi Dili no Sexta fila hikas husi enclave ne’e hala’o viajen dala ikus ba Oekuse iha 14/01/2011. Bilete pasajeiru ro ne’ebe doasaun husi Alemaun ne’e fahe ba klase tolu. Hanesan iha klase dahuluk ho total pasajeiru ema nain atus ida lima nolu ho folin bilete US$4,00, klase darua ba ema atu ida lima nolu ho bilete kada ema US$14,00 no ba klase datolu kada ema ida selu bilete US$20,00 ba pasajeiru nain lima nolu.

Hafoin ro ne’e aat tiha ligasaun Dili ho enklave kotu hodi halo populasaun Oekuse labele mai Kapital no sira ne’ebe iha rai bo’ot ne’e labele fila ba Oekuse nune’e hamosu preokupasaun no protesta ikus mai Governu Dili kombina ho Indonesia nia tulun loke dalan liu husi rai ketan.

Ro Nakroma dadauk sei hala'o hela manutensaun iha Indonesia maka hamosu aspeitu negative lubun rum aba komunidade ninia moris. Nesecidade baziku iha merkadu Oekuse ninian folin sa'e kada loron nune’e hamosu lamentasoens husi konsumidores kona ba folin 9 bahan pokok ninian. Domingos Punef nu’udar finalista husi Dili Institute of Tecknology, Kampus Region Enklave Oekusi (DITKREO) hato’o ninia lamentasoins kona ba folin sasan ne’ebe fa’an iha ki’os no loja sira iha oekuse laran.

Punef kontente ho Governu inisiativa Governu ninian hodi haruka ro Nakroman ba halo manutensaun no ko’alia ho Indonesia hodi foo asesu ba transporte terreste viajen liu husi territoriu Indonesia ninian durante ne'e dala 4 ona ba mai oekuse Dili.

Kios iha Merkadu Nunbe'e

“Maibe parte seluk hau la konkorda tanba saida mak la aluga deit Ro rezerba ida de’it hodi bele ba mai lori netik sasan ruma ne'ebe persiza liu-liu nesesida sembilan bahan pokok du ke ita liu husi darat ba mai hanesan pasiar de’it,” dehan joven ne’ebe hela iha Aldeia Nunbe’e, Suku Costa, Sub-Distritu Pante-Makasar.

“Hau ohin mai iha ne'e (Merkadu Nunbe’e Suku Costa ) hodi sosa foos maibe hau osan la to'o hodi sosa  tan ba foos - Globus AAA, 25 kg fa'an ho US$ 25.00 too U$ 27.00, 30 kg fa'an ho U$ 30.00, no 35 kg fa'an ho U$ 35.00. Se hanesan ne’e maka povu ki'ik bele mate hamlaha, sa tan estudantes hanesan hau husi foho inan aman fo deit osan sabaun no oinsa atu hola hahan, kompara ho tinan-tinan ne'ebe liu maiske osan laiha no foos karik la iha maibe ami laran metin deit ba batar no tinan ne'e tuir hau nia hare 95% povu oekuse la kuileta batar no hare tan ba tinan ladun di’ak ba agrikultores sira,” esplika Punef.

Calistro Ta’u nu’udar Kios Quefi Malam nia nain iha merkadu Nunbe’e konfirma folin sasan nian sa’e duni. “Ne’e bazeia ba importasaun ne’ebe iha oekusi hanesan foin dadauk ne’e ami husi Familia aluga Ro Ata-Uru mai lori sasan Sembilan bahan pokok ne’e ami aluga ho U$$ 10.000.00, maka mai tan ba ida ne’e maka sasan sira agora folin tenke sa’e,” dehan Calistro Ta’u.

Nia esplika katak “foos agora folin sa’e ne’e ami fa’an duni foos 25 kg fa’an ho US$ 25.00 , 35 kg fa’an  ho US$ 35.00, no sasan 9 bahan pokok sa’e duni hanesan Masin Midar saku ida fa’an ho US$ 59.00 maibe sel-seluk fa’an ho folin la hanesan balun fa’an ho US$ 60.00, balun US$ 62.00 no US$ 63.00.”

“Ba oin ami husu ba Governu local no Nasional hodi prepara lalais Ro rezerva ida hodi troka Ro Nakroma atu lalika homusu krizi iha rai laran liu-liu Oekusi,” nia apela.

Iha loron 27/01/2011 kloter primeiru karreta ne’ebe uza ba tula foer hodi lori ema lubun bo’ot hamutuk 300 ba Oekuse. Depois loron 28/01/2011 karreta saneamentu sia tula pasajeiru hamutuk atus haat sia nolu resin nen husi idade oioin hanesan feto, labarik, ferik, katuas ho foin sa’e sira mai Dili liu husi Indonesia ninia territoriu.

Tuir observasaun iha loron 28/01/2011 ema lubun bo’ot nakonu iha karreta sia nia laran habai iha loron nia manas durante oras balun nia laran besik postu Alfandega iha rai ketan Oekuse ho Indonesia ninian tan ba falta de koordenasaun.

“Ba oin ami ejiji ba Governu hodi Prepara lalais Ro rezerva ida hodi bele hatan nesesida populasaun liu-liu kbi’it laek sira,” Punef espera.

Iha sorin seluk Marsal da Costa Soares nu’udar Professor Eskola Tekniku Agrikula Region Oekusi sente triste hodi dale, “ami loron-loron gasta tempo ba mai iha Sektrtariu estadu nia oin ka fatin hodi hein kareta atu ba Dili maibe dala ruma dehan atu ba maibe dala ruma dehan husi Konsulat Indonesia seidauk fo Autorizasaun entaun ami fila de’it no persiza tan osan hodi selu Ojek ba mai ida ne'e moos karik konsekuensia ida ne'ebe la bele hakuak.”

“Hau sujere ba Governu lokal no Nasional atu hare kazu ne'ebe povu oekuse infrenta liu-liu transportasaun. Ami ejiji ba Governu atu prepara lalais Ro hodi povu oekuse bele sente dehan katak Transporte iha ona,” nia dale.

Iha lorokraik, Sabado (12/03) Ro pasajeiru ida hahu tula ema nakonu tama iha ponte ka’is Dili no tuir populasaun Oekuse balun iha Dili dehan iha loron uluk semana ne’e ro refer sei hahu halo viajen ba enklave Oekuse. (sto)