Thursday 13 December 2012

Hanoin Hika’as Fali Nino Konis Santana



By Celso Oliviera

Konis Santana mate ho tinan 41 iha loron 11 fulan Marsu tinan 1998, iha Mertutu, Ermera.
Moris iha Veru, Tutuala, Lautem, loron 12 fulan Janeiru tinan 1957. Se karik sei moris, ohin loron Konis halo tinan 55.
Hau dedika artigu ida ne'e ba ema Timor hotu nebe kontinua tane memoria Komandanti Nino Konis Santana nian. Tinan ida ne'e, loron 12 fulan Dezembru povo Timor dedika sira nia moris hodi halo’ot  Heroi Bo’ot Nino Konis Santana nia RUIN.
Hanesan professor José Mattoso hateten katak na crença popular, os heróis, em boa verdade, não devem morrer. Ne'e duni, Konis Santana nia memoria kontinua existe iha ema Timor nia moris tomak.

Poezia "Ami Ema Mate" hanesan poezia ida nebe hau dedika ba Komandanti Nino Konis Santana.

Ami Ema Mate

Ami iha lian!
Ami iha neon!
Ami iha naran!

Ami lian imi husik!
Ami laran taridu.
Ami neon imi haluha!
Ami laran sai susar!
Ami naran imi la temi!
Ami lian, ami neon sai folin laek!

Ami lian, ami neon, ami naran imi temi no tane!
Ami laran haksolok!
Ami mate folin iha!

Celso Oliveira

Na crença popular, os heróis, em boa verdade, não devem morrer. A sua memória permanece como uma espécie de percepção de que a entrega pela causa comum do povo o faz viver para sempre. O que dá a sua vida pelo povo não se torna só o sinal de um conjunto de factos passados, preservados por meio de uma narrativa de que é protagonista, mas também o sinal de uma verdadeira presença, na medida em que se torna inspirador e semente de outras vidas capazes de se entregarem também elas em sacrifício. E, assim, os heróis são aqueles cuja vida se prolonga na vida daqueles que resolvem segui-los, como água que brota da mesma fonte, e continua a correr enquanto a memória estiver viva……………Por isso os heróis não podem morrer. Talvez seja esse o sentido profundo da frase que Konis escreveu em grandes letras num dos baús em que guardava os seus documentos: "Hau hanoin katak funu ka terus sei nafatin" («Creio que a luta e o sofrimento nunca acabam»)

José Mattoso, A DIGNIDADE Konis Santana e a Resistência Timorense

1ª Parte:. Biografia uitoan konaba Konis Santana

Antonino Santana, konhesido ho naran Nino Konis Santana, moris iha Veru, Tutuala, Lautem, loron 12 fulan Janeiru tinan 1957. Se karik moris, ohin loron komandante Konis halo tinan 55. Oan hosi Jee Makaru no Poko Tana. Konis nia aman ema agrikultor. Konis iha bin ida no maun ida naran Hermínia Santana no Victor Vieira de Araújo (Victor mate iha emboscada/combate nia laran, iha loron 10 fulan Junho tinan 1980, besik foho Paitxau). Konis nia inan Poko Tara uza naran zentiu hodi bolu Konis ho naran Je Konisu. Maibe, Konis nia maluk guerilheirus sira hanesan Matos ho Somotxo sempre bolu ho respeitu no admirasaun Kaka Je Konisu. Kaka signifika maun. Konis nia aman, Jee Makaru mate tamba moras fuan iha tinan 1982. Konis nia inan sei moris, hela iha Veru, Tutuala, Lautem. Ferik los ona. Hanesan ferik Timor seluk-seluk tamba funu nia halo-halo ohin loron Poko Tara sei rai memoria barak konaba Timor, liu-liu konaba nia oan mane Konis.

Kuandu Konis halo tinan 7 (3/3/1964), Jee Makaru no Poko Tana haruka Konis simu sakramentu mina sarani iha kapela Tutuala ho naran Antonino Santana. Maibe Konis gosta uza liu naran
 Nino do ke Antonino

Konis komesa aprende letras ho tinan 6, iha eskola posto Veru. Hafoin, tamba matenek, Konis ba eskola liu iha Colégio Salesianos iha Fuiloru, dirijidu hosi padre Magalhães. Desde kiik maka Konis hatudu karakter ida esperto no matenek. Konis gosta lê, hakerek poezia no textos seluk tan, mos, Konis gosta tebe bola, basket no volli.

Hosi Fuiloru, hotu tiha 4ª classe, Konis ba Dili estuda iha eskola partikular dirijidu hosi Francisco Xavier do Amaral (Fundador ASDT, mate ona). Hosi ne’e, Konis hahu aprende disiplina barak (Português, Inglês, Filosofia, Latim). Hafoin, Konis tama ba Escola Engenheiro Canto Resende, Dili, durante tinan lektivu 2 (1973/1974, 1974/1975).

Konis halo kompleto curso de professor primário iha tinan 1974/1975.

Iha Dili, Konis hela ho nia primos no amigos: Lino, Armando da Silva no Abel da Cruz sira nia uma.
Se karik maka la mosu 25 de Abril "Revolução dos Cravos" iha Portugal, Konis nia destino maka Portugal. Tamba iha momentu neba se maka hetan nota diak, sei hatutan liu eskola iha Portugal hodi nune bele sai professores primários laos deit professores de posto escolar. Konis hetan nota diak iha curso de professor primário.

Tuir testemunho barak maka dehan katak Konis hanesan klosan ida simpatiku, simples, komunikativu no diak.

a Opsaun Politika

Kuandu hahu’u mosu forsas politikas iha Timor Leste iha Maio tinan 1974, Konis la hatudu ninia interesse atu adere ba partidu politiku.
Iha Konis nia karta ida, Konis hakerek nune:

«Despolitizado como estava, andava indiferente com a situação politica vivida em Timor Leste. Liberdade e independência significavam para mim perda de oportunidade e de emprego. Até queria que o status quo anterior permanecesse, pois o que mais me interessava era concluir os estudos, encontrar emprego e ganhar algum dinheiro para resolver a situação de extrema pobreza familiar […]. Não ingressei em nenhum partido politico e mesmo quando o primeiro movimento estudante, a UNITIM – União Nacional dos Estudantes de Timor Leste – foi criada, não participei da (reunião) plenária, assim como a quase totalidade dos meus colegas de escola. Mais tarde, depois de uma reunião extraordinária convocada pelos organizadores da UNETIM, fui nomeado membro do corpo directivo da UNETIM na minha escola, só porque ousei falar um bocado na reunião….»

Hosi ne’e, ita bele hatene katak, fou-foun Konis lakohi mete iha politika. Konis Santana preokupa liu ho moris estudantil, hakarak halo hotu lalais ninia estudo hodi bele servisu i bele fo tulun ba nia família nebe moris sei kiak.

Maibe, Konis halo kontaktu ho estudante seluk-seluk. I, Konis komesa hatudu ninia simpatiza ba Fretilin.
 «Comecei a estabelecer novas relações com colegas de outros estabelecimentos de ensino e, dos vários contactos tidos, comecei a simpatizar com o ideal de independência. Comecei a simpatizar com a Fretilin».

Ne’e duni, Nino Konis Santana komesa tama ba Fretilin iha fim ano lectivo 1974-1975. Iha momentu neba, Konis ho tinan 18. Iha UNETIM nia laran, Konis konhese Hodu, i Konis hakerek nune: «Foi meu colega da UNETIM, e desde essa altura nos tornamos amigos. Durante as "Bases de Apoios" fomos todos quadros médios, companheiros de luta e amigos…»

b. Guerra Civil ou Funu Maun-Alin

Funu maun-alin iha 1975 provoka Timor oan mate barak, hodi loke odamatan ba invasaun Indonésia iha Dezembro 1975.

Konis Santana hakerek:
 «Face à agressão das tropas indonésia à Pátria, como timorense igual a outro timorense qualquer, não tive outra solução senão subir as montanhas da Pátria e resistir à agressão»

Konis Santana halai ba foho hodi adere ba seksaun politika Fretilin, tama ba OPJT (Organização Popular da Juventude Timorense) ramu ida ho OPMT (Organização Popular da Mulher Timor).

c. Konis Santana iha Mehara

Iha Mehara, Konis Santana hanesan responsável da juventude no populasaun iha Tutuala hamutuk ho Fernando Canto, ema Tutuala. Secretário zona maka Bartolomeu Dias no Vice-Secretário maka Francisco Loiola, ema Veru.

Iha Mehara, Konis Santana namora ho Luísa Gonzaga, i, sira hetan oan mane ida maibe mate molok halo tinan ida (iha 1977) iha pua Ma’a, besik Loré. Sira la kaben (tuir katoliku) maibe tuir tradisaun ema Timor nian.

Entre Maio/Junho 1978, kuandu militares indonésios halo ataka makaás naran "operação cerco e aniquilamento", Konis ho populasaun barak halai ba matebian. Sira seluk indonésia kaer, inklui Konis nia kaben Luísa no família sira.

d. Konis Santana iha Matebian

Iha Matebian, Konis Santana nomeia ba delegado do Comissariado Político.
Comissário Politico maka Será Kei.

Iha Outubru/Novembru 1978, base de apoio iha matebiam naksobu, obriga Xanana ho comandante Falintil nebe resisti tenki fahe malun. Companhia hosi Jersen Black, Será kei, Kalisá, Ologari no seluk tan halai ba Oeste. Companhia intervensaun hosi Xanana, akompanya hosi Kilik, Fernando Txai (Fernando Teles do Nascimento), Mau Hodu, Matan Ruak, Somotxo, Konis Santana no seluk tan halai ba Leste.

Konis Santana hamutuk ho Xanana, Holi Natxa no seluk tan husik matebiam hodi ba Lospalos iha kalan 22 Novembru 1978. Iha neba, sira halo kontaktu ho populasaun hodi organiza nafatin funu.

e. Nicolau Lobato nia mate

Nicolau Lobato nia mate besik Rotutu, iha Same, iha 31 Dezembro 1978, lori konsekuensia bo’ot ba resistensia Timor. Populasaun rende, guerilheiros mos barak maka rende. Comandante sira fahe malun.

Xanana Gusmão uza nia talento guerilheiro hodi halo kontaktu ho populasaun. Xanana Gusmão hateten ba populasaun sira
 "taka kapote ho inimigu sira (Cobre-te com o manto do inimigo)", konsege organiza filafali funu.

Konis Santana rasik rekonhese hahalok Xanana nian, hodi hakerek nune:
 "Apoiado e escondido pela população, ele ia de casa em casa, de aldeia em aldeia, contactar com a população, esclarecer, agitar, ouvir e sobretudo aprender das massas, da sua inesgotável fonte de experiências e ensinamentos, beber da sua determinação energias para se empenhar na tarefa dificílima de reorganizar a luta no sector".

f. Reorganizasaun Resistensia

Reorganiza filfali funu laos fasil. Iha Ponta Leste reorganizasaun konsege lalais. Maibe, iha territoriu seluk, hafoin tiha Nicolau Lobato mate, susar tebe-tebes atu hetan komando uniku. Komandante barak maka moris iha isolamentu no desmoralizadus. Komunikasaun laos fasil. Xanana simu tarefa bo’ot ida. Prinsipal tarefa maka atu loke filafali kontaktus ho guerilheiros sira seluk iha teritoriu tomak, hodi nune bele hetan komando uniku.

Iha Lalenuk, Xanana organiza enkontru bo’ot ida. Konis konsidera enkontru neé hanesan
"primeiro encontro histórico". Hare ba kapasidade nebe Konis Santana iha hanesan komisariu politiku, Xanana nunka tau dok Konis hosi nia sorin.

Hosi tinan 1979 to’o 1980, Xanana buka reorganiza resistensia armada, ao mesmo tempo lansa kooperasaun iha resistensia klandestina ho resistensia armadas.

Iha loron 3 fulan Marsu tinan 1981 hahu I Konferensia Nasional. Konis Santana hakerek nune:
 "mesmo para a Conferencia Nacional, eu e Hodu fomos companheiros de caravana, vindos da Ponta Leste. Reconheço que Hodu possuía já na altura muita bagagem teórica e ajudou imensamente Xanana Gusmão na realização da Conferencia Nacional. Hodu era dotado de boas qualidades teóricos e intelectuais e possuía alguma experiência de organização".

Iha I Conferencia Nacional, Xanana Gusmão asumi kargu hanesan comissário politico nacional i comandante-em-chefe das FALINTIL.

g. Konis iha regiaun "Nakroman"

Nakroman ho lian portuguez Luz. Hafoin tiha I Conferencia Nacional, hosi pontu de vista militar, Timor Leste fahe territoriu ba regiaun militar 3. Regiaun "Funu Sei Nafatin" iha Leste, regiaun "Nakroman" iha Centro, i, regiaun "Haksolok" iha Oeste.

Konis Santana toma konta regiaun Centro-Sul, koresponde regiaun militar Nakroman, chefia hosi comandante Kalisá. Hosi regiaun Centro, Konis tun ba Bibileu, parti Sul hosi regiaun Nakroman. Maibe, Komandante Kalisá mate iha kombate nia laran iha Fevereiru 1982. Komandante Mau Nana assumi lideransa iha regiaun Nakroman.

Iha Abril 1982, Xanana haruka Konis ba Ponta Leste hodi reorganiza populasaun iha Tutuala ho kolaborasaun adjuntu Mau-Velis, responsável prinsipal iha sub-regiaun Funu Sei Nafatin. Konis iha nia rai Tutuala to’o fulan Marsu 1983.

h. Konis iha regiaun Haksolok

Haksolok ho lian portuguez Alegria. Konis Santana hetan nomeasaun hanesan comissário politico i responsavel iha regiaun Haksolok. Funsaun ne’e Konis Santana assumi hosi tinan 1984 to’o 1991.
Iha prinsipiu fulan Maio 1985, iha konsentrasaun ida iha regiaun Central, nebe hasoru hamutuk: Konis, Ruak, Alex, Lere no komandanti seluk tan ho objektivu atu reorganiza Frente Clandestina.
Tamba kapasidadi inteletual, politiku i humana nebe Konis Santana iha, Konis sai hosi regiaun "Nakroman" ba assumi responsável iha regiaun Haksolok.

Konis Santana hakerek ba Kasi nune:
 "Regressei dali (da Ponta Leste) e fui atirado para esta querida fronteira, região a que sempre aspirei chegar, e correspondeu ao meu sonho a colocação que a Luta me deu. Fiquei grato, muitíssimo grato por isso, e estou feliz por estar a lutar aqui, numa terra por onde nunca tinha passado antes, e cuja população também nunca conheci, mas que me acolhe e me dá todo o apoio moral, político, material, e até mesmo em questões de vida, para eu lutar. Vivo gozando deste imenso apoio popular que nunca tinha saboreado noutro lado….Tenho tudo quanto preciso para lutar. Apoiam-me muito mais e melhor que os nossos próprios familiares. Sinto-me muito bem aqui, Kasi, e se não morrer até ao fim da guerra, não sei se pensarei em retornar a nossa terra"

Xanana Gusmão hatene katak Konis Santana iha liu "pensamentu politiku" do ke "iha kampu militar". Tamba ne’e iha tinan 1986 to’o 1991, Konis sempre akompanya Xanana iha regiaun "Haksolok". Konis kontinua hametin kontaktu entre populasaun ho guerilheiro, entre regiaun ho regiaun.

Iha 1987, Xanana komesa koloka neutralidade Falintil. Xanana hakerek iha mensagem 7 de Dezembro 1987 nune:
 O que move de Timor Leste à luta, dizia «não é fazer uma Revolução […]. O objectivo do Povo Maubere é libertar a Pátria da ocupação estrangeira para poder viver livre e independente.

Konaba neutralidade Falintil, formasaun CNRM, Konis sempre iha opiniaun nebe a favor interesse nasional povo Timor nian.

i. Kapturasaun Xanana
Indonésia kaer Xanana Gusmão iha madrugada loron 20 fulan Novembro 1992 iha Lahane-Dili, tinan ida tiha hafoin massacre Santa Cruz 1991.
Ma’Hunu Bulerek Karathayano-Bukar- assumi lideransa funu nian. Maibe, iha 5 de Abril tinan 1993, Indonésia kaer Ma’Hunu iha Ainaru.

j. Konis Santana, Chefe do Conselho Superior da Luta (1993-1998)
Iha loron 25 fulan Abril tinan 1993, Konis Santana kaer lideransa funu nian. Lideransa nebe Konis assumi ho juramentu iha heróis sira nebe mate iha Timor Leste ninia leten.
Tinan 5 tiha, Konis Santana mate iha nia subar fatin, iha Ermera.
Tuir livro
 A DIGNIDADE Konis Santana e a Resistência Timorense, autor José Matosso, hakerek nune:
"No fim de Fevereiro de 1998, Somotxo estava, como acontecia muitas vezes desde 1994, a ajudar Konis na escrita dos seus textos e no uso do telefone por satélite oferecido pelos japoneses. Passou a outro abrigo por ordem dele, para preparar uma reportagem acerca da criação do CNRT, destinada à Frente Diplomática. Falava frequentemente com Konis pelo intercomunicador. Mas, no dia 9 de Março, Konis avisou-o de que iria ter o HP desligado porque haveria muitos visitantes na casa. O padre Sancho, pároco de Ermera, iria celebrar uma missa na capela de Mirtutu, e haveria um almoço em casa do Sr. Caetano. Konis mandou fechar o abrigo e pôr um vaso de flores sobre a tampa, mas pediu para deixar aberta a porta da sala do oratório, por cima do abrigo. No dia 11 de Março à noite, Somotxo recebeu a notícia da morte de Konis, comunicado pelo Sr. Caetano, por meio do HP. […] Konis tinha sido encontrado morto pelos filhos do Sr. Caetano, que abriram a tampa do abrigo e chamaram pelo "tio". Como ele não respondesse, trouxeram luz e viram-no sentado, imóvel, encostado à parede. Por isso, chamaram os adultos".
Nino Konis Santana mate ho tinan 41. Rai Timor lakon heroi diak ida.

2ª Parte: Hau nia Kontaktu ho Konis Santana

a. Pedido Urgência no Importanti

Hanesan klosan Timoroan barak nebe dedika sira nia moris iha processu Libertasaun Nasional, hau mos la dok hosi ne’e. Hau sempre buka aprende oinsa atu servi hau nia rain. Dalabarak mosu hanoin iha hau nia ulun atu husik tiha funu hodi dedika-an ba eskola, maibe, hanoin atu servi Ukun An ba Rai Timor bo’ot liu hanoin seluk-seluk.

Iha tinan 15 liu ba, klosan sira kuandu tu’ur hamutuk, sira nia hanoin maka oinsa buka halo demonstrasaun, sunu roda, embuskada, lori dokumentus, sai estafeta, etc. Iha tinan 15 liu ba, klosan sira la hanoin partidu iha sira nia ulun. Sira hanoin deit oinsa luta ba Ukun Rasik An hotu lalais.

De faktu, hafoin tiha masakre Santa Cruz iha 12/11/91, no, kapturasaun lider maximu Komandanti Xanana Gusmao, no komandanti Mahunu, bele dehan katak resistensia hasoru difikuldadi bo’ot tebes, liu-liu iha luta Armada no Klandestina. Moris kahur malun entre ema a’at no diak. La hatene los se mak diak, se mak a’at. So hatene deit maka sentidu atu servi, atu tane, atu fo an ba mate.

Iha tinan 1994, hau simu karta ida hosi Komandanti Konis Santana. Iha karta nia laran, Konis husu atu hau loke kontaktu seguru i rapidu ba Komandanti Xanana iha Cipinang, Jacarta. Iha momentu neba ami bolu Xanana ho naran: irmaun Kamudy (ou mas Kus). Iha karta nebe Konis hakerek mai hau, iha tan karta 2. Karta ida hosi Konis ba Adalberto Alves iha Portugal, karta ida seluk dirijida ba Donaciano Gomes –alias- Adano iha Austrália. Hau konsege haruka dokumentus sira neé ba to Jacarta, hafoin maluk sira iha Jacarta haruka liu documentus ba destinatariu.

b. Lori dokumentus CEL/FA no CEL/FC

Iha tinan ne’e duni, 1994, hosi companheiro Siak, entrega mai hau dokumentus hosi CEL/FA no CEL/FC. Dokumentus importanti nebe tenki entrega ba irmaun Kamudy i haruka liu ba Frente Diplomática. Konsidera hanesan  sinopse numeru um CEL/FA i CEL/FC. Iha momentu neba, laos fasil lori dokumentus funu nian hosi rai ida ba rai seluk. Difikuldadis no obstakulu oi-oin mak hasoru.

Hau uza dalan terrestre hosi Dili ba to’o Batugede, uza kareta governu nian (plat merah) atu nune fasil halo sirkulasaun. To’o iha Batugede, hau apanha bis ba Atambua, hafoin hosi Atambua ba liu Kupang. Hosi Kupang apanha avião ba Bali. To’o iha Bali, uza dalan terrestre ba Surabaya. Iha Surabaya hau tenki hasoru Sr. Lucas da Costa (ohin loron Reitor) tamba tenki entrega dokumentus Renetil nian ba nia. Pois, hosi Surabaya hau ba Malang entrega dokumentus ba irmao Samala Rua (Jose Neves-ohin loron servisu iha KAK. Hau lembra hela Jose Neves nia kost tenki tun ba okos –alias- iha rai kuak). Entrega tiha dokumentus sira ne’e, ikus liu, hau ba Jacarta. Hau nia missaun hotu iha Jacarta tamba hau nia missaun maka salva deit dokumentus hosi Timor to’o iha Jakarta. 

Hau entrega dokumentus importanti sira ne’e ba Alau no Maun Antonino Gonçalves (ohin loron Juiz). Maun Antonino Goncalves no Alau uluk hanesan ema konfiansa Komandanti Xanana nian iha Jakarta.

c. Konaba Konis nia mate

Iha Portugal hau rona Komandanti Konis nia mate. Hau la fiar. Maibe, padre Domingos Maubere, iha momentu neba (1998) hanesan koordenador ou enviadu espesial Xanana nian hodi trata
konvensaun nebe halo iha fulan Abril iha Peniche, Portugal (hodi muda CNRM ba CNRT) konfirma notisia triste ne’e.

Imediatamente, padre Domingos Maubere haruka klosan Suaka Politiku sira organiza missa ida ba komunidade Timorense iha Portugal in memorium Komandanti Konis Santana.

d. Tinan 12 tiha…

Kuandu hau simu livro foun konaba Konis Santana A DIGNIDADE Konis Santana e a Resistência Timornese, autor José Matosso, hau lê, lê filafali hodi buka halo ligasaun historika. Livro ne’e publika iha Portugal iha tinan 2005, tinan hitu tiha hosi Konis nia mate. Iha matéria barak maka ita bele komprende konaba personalidade Nino Konis Santana. Iha livro nia laran konsta mos dokumentus sira nebe hau lori hosi Timor to’o Jacarta. Karta hosi Nino Konis Santana dirijida ba Mário Soares, Boutros Ghali, Bill Clinton, Soeharto no Timor oan iha exterior (pag. 219). Hau le hotu tiha livro oan ne’e, hau taka hodi hanoin konaba perkursu difisil atu hetan Ukun Rasik An. Historia no personalidadi bo’ot sira mai hosi historia no perkursu personalidadi kiik.


3ª Parte (Fim) Konis Santana hare hosi buat nebe maka nia hakerek

Hau konsidera katak Konis Santana laos ema militar deit maibe ema politiku diak ida. Konis mos gosta le no hakerek: hakerek poezia, hakerek textus seluk nebe husik hela ba povo Timor.

Harohan ba Na’i Maromak
Fó dame no domin
Sei husu ho laran tomak
Fó moris hakmatek…maluk sira

Buat ida terus
Ema hotu ka anjo lalehan
Sira mós hatene
Tan Sá iha rai ne’e, Timor sala laek
Ohin loron mate barak tan funu.

Konis hakerek nune:
"Sou ávido de leitura e gostaria imenso que o irmão procurasse arranjar-me um livro do nosso líder "Timor Leste, um Povo, uma Pátria". …. "
Iha karta seluk, Konis hakerek nune:
"Sou ávido da leituras. Tudo quanto me aparece pela frente, procuro lê-lo e relê-lo. Para aprender o português, para aprender a forma de esquematizar ideias e apresentá-las……"

4ª Parti: Final

Dala ida deit akontese iha moris 12/12/12. So tinan 1000 maka akontese fali kuandu mosu 3012. Ohin, iha hau nia silensiu laran, hau tu’ur hanoin nune: “saida maka hau halo tiha ona iha 12horas 12minuto 12segundos iha loron 12/12/12 liu ba?” Talves, artigu ne’e bele fo’o resposta ba momentu espesial ne’e. Ou, talvez, kafe Timor ho ninia morin bele dada hau to’o iha subar fatin Komandanti Nino Konis Santana iha Mertutu, Ermera hodi dada lia ho Kaka Je Konisu molok serimonia ke’e ruin Kaka Je Konisu hahu’u. Obrigado.


Autoria:
 Celso Oliveira, uluk estafeta klandestina.
Fonte informasaun hosi livro:
A DIGNIDADE Konis Santana e a Resistência Timornese, autor José Matosso

1 comment:

Anonymous said...

parabens ba maun nebe hakerek artikel ida ne, maun bot nino conis santana, maske hw le deit istoria balun nebe maun alin balun hakerek maibe hau fiar katak ho maun bot nia ajuda mak ohin loron ita ukun an...