Konis Nia Mate Fó Korajen Ba Povu Tomak

Tempo Semanal - Ermera 12/12/2012

UMA mutin simples iha Mertutu Ermera, sai sasin ba komandante Soudozu Nino Konis Santana nia mate.  Iha uma ida ne’e nia laran, iha abrigu oan ida, ne’ebé sai hanesan subar fatin ba komandante Nino Konis Santana durante tinan lima to’o nia hakotu is iha loron 11 Marsu 1998.

Iha fatin klot ne’e, loron kalan, Konis Santana hala’o ninia serbisu rezistensia nian hodi organiza funu kontra okupasaun militar Indonesia. Maski enfrenta moras oin-oin. Maibe, lideransa ne’ebé komu metin prisipiu “Mate Ka Moris Ukun Rasik An” ne’e, la sente kole hodi hala’o serbisu no dala ruma to’o haluha an atu deskansa.

Uma simples ne’ebé hamrik iha foho leten ne’e, hakerek mós istoria no memoria barak kona ba Komandante Nino Konis Santana nia luta ba Ukun Rasik An. Tanba, husi fatin ne’e, Konis Santana konsege hala’o kontatu no ligasaun ba mundu atu fó apoiu ba luta ida ne’e. Iha fatin ida ne’e mós, Konis Santana ho ninia kompaineru da Luta, José A. Sequera “Somocho” hala’o kontaktu ba José Ramos Horta, Mari Alkatiri no Ana Pessoa.

Esperensia midar no moruk mak Konis Santana enfrenta iha fatin ne’ebá, liu-liu iha loron ida bainhira Militar Indonesia ba aserku uma ne’e hodi hala’o pasa revista ba fatin refere. Situasaun iha momentu ne’e defisil tebes atu ita imajina, se karik militar Indonesia konsege deteta Komandante Nino Konis Santana nia subar fatin. Maibe, grasa dedeus buat hotu la akontese.

Maski nune’e, iha loron 11 Marsu 1998 povu Timor tomak, liu-liu rezistensia sira sente triste bainhira rona Komandante Nino Konis Santana ninia mate. Sira sente katak Timor-Leste lakon tan ona lider matenek ida. “ maun Konis Santana hetan moras barak. Ne’e duni, halo ninia kondisaun saude la estabil. Moras ne’ebé ami identifika mak hanesan, TBC, muta ran no bainhira nia mear sempre kahur ho ran depois iha kilat musan ida iha ninia kanuruk”  dehan Somocho.

Nino Konis Santana mate iha ninia subar fatin ho kondisaun ema hotu la hatene. Tanba, bainhira uma nain loke tampaun abrigu nian hare katak nia (red-Konis Santana) mate ona. “bainhira hare komandante Nino Konis Santana nia is kotu ona, sira (red-uma nain) komunika kedas ami, hodi dehan, ita nia maun Konis la koalia ona. Ne’e duni, ita boot tenke mai lalais. Iha momentu ne’e sira koalia ho lian lalais de’it tan ne’e, ami hanoin maun Konis seidauk mate. Iha kalan ne’e kedas ami to’o duni iha fatin ne’ebá hodi fó haris no ami hasai maun Konis husi fatin ne’ebá tanba maun mate kala kuaze oras hat ou lima ona.”

Iha momentu ne’e sira husu atu rai maun Konis ninia isin mate kalan ida iha ne’ebá. Maibe, ha’u dehan lae inimigu lao iha ita nia sorin-sorin. Ne’e duni, kalan kedas ita tenke hakoi. “ami lori kilat be di’ak, bainhira kuandu militar Indonesia mai revista uma mak tama iha ne’e konserteza ami tiru malu ona ho sira entaun ita soe ona ita nia maun Konis nia isin. Maibe, imi sira ne’e atu ba iha ne’ebé. Nia labele moris ona. Ne’e duni, ami deside hakoi ita nia maun Konis nia isin mate iha kalan ne’e kedas.” Somocho konta tuir ba Tempo Semanal iha Sede Veteranus Taibesi molok atu hala’o seremonia ritual kee restu mortais saudozu Nino Konis Santana iha Mertutu Ermera, loron 9 Dezembru 2012.

Hafoin hakoi hotu tiha komandante Konis Santana ninia isin mate, iha loron 12 Marsu dadersan Somocho rasik uza Konis Santana ninia makina hodi informa situasaun hotu-hotu no informa mós Konis nia mate hodi rekomenda ba Taur Matan Ruak atu asume fali responsabilidade. (**)