Thursday 13 December 2012

MAP Menus Kontrolu Komunidade Fa’an Trator

Hand Tractor ne'ebe Governu
 sosa hodi fahe ba agrikutores sira (photo file)

Tempo Semanal - Dili, 13/12/2012
Ministeriu Agrikultor no Peskas (MAP) Menus Kontrolu, Ema Balun Fa’an Hand Trator, Lideransa Agrikultor Distrital Husu Rezolve Familiar.

FELISMENTE Governu Timor-Leste iha hanoin di’ak atu dezenvolve serbisu agrikultor. Tan ne’e, iha IV Governu Konstituisaun nia ukun, Governu liu husi Ministeriu Agrikultura Peskas (MAP) konsege kria politika ida hodi fahe trator ba to’os no natar na’in sira.

Politika fahe trator ba Agrikultor hanoin ida ne’ebé di’ak. Tanba, bele ajuda agrikutor sira nia serbisu. Simplesmente politika ne’e realiza duni, maski iha ema balun kestiona kona ba sistema ou mekanismu fahe trator.

Maski nune’e, problema agora la’os kona ba sistema ou mekanismu fahe trator. Problema agora mak Ministeriu Agrikultor falta de kontrolasaun ba trator ne’ebé sira fahe. Tanba, realidade hatudu trator balun komesa at no la hetan menutensaun.

Pior liu tan, agora daudauk ema balun hahú fa’an fali ona Hand trator ne’ebé Governu fahe ba sira. Maibe, husi Ministriu ne’ebé relevante, liu-liu Departamentu Agrikultor Distrital nunka atu halo kauza ba problema ida ne’e. Hetok at liu tan funsionariu agrikultor iha Distritu ne’ebé refere dehan fali kazu fa’an trator ne’e atu rezolve tuir dalan familiar.  

Atividade fa’an trator ne’e akontese iha meadu tinan 2012, iha Suku Raimea, Sub-Distritu Zumalai, Distritu Covalima. Tuir informasaun ne’ebé Jornal Tempo Semanal rekoila husi fontes konfirmadu ne’ebé husu atu labele publika ninia naran hateten, hand trator ne’ebé Sr. João B. fa’an ba eis Xefe Suku Fatuleto ho folin U$. 1000.00.

Trator ne’e agora daudauk para iha Aldeia Galitas, Suku Tasilin Sub-Distritu Zumalai. “ha’u prontu atu hatan bainhira se de’it mak atu bolu ha’u” fontes konfirmadu ne’e konta tuir João B ninia liafuan hafoin fa’an tiha trator.

“trator ne’ebé Governu oferese ba grupu agrikultór atu uza hodi fila rai, la’os atu fa’an. Maibe, tansá..? ema balun tenke fa’an fali. Ha’u hanoin funsinariu Ministeriu Agrikultura sira tenke kontrola buat sira ne’e no tenke foti medidas ba pesoal ne’ebé mak fa’an trator, se lae loron ruma ema seluk mós bele fa’an sasan ne’ebé estadu oferese ba sira.” dehan Agapito Soares komunidade Suku Raimeia.

Agapito mós husu ba Governu liu-liu Ministeriu Agrikultor tenke buka meus oinsá atu foti fila–fali trator refere ne’ebé mak fa’an tiha ona, no Ministeriu Agrikultor tenke hala’o nafatin monitorizasaun ba trator ne’ebé fahe iha Sub-Distritu.

Hatan ba kestaun ne’e koordenador exsionista agrikultor Sub-Distritu Zumalai,Cristovão hateten, objetivu fahe trator ne’e atu fasilita serbisu agrikultor nian, la’os atu fa’an fali. “to’o agora Ministeriu Agrikultor nunka fó hanoin no aturiza povu ne’ebé simu trator tenke fa’an fila-fali. Relasiona ho kazu fa’an hand trator iha Suku Raimea ami sei hato’o karta ba Agrikultura Distrital atu hare kazu ida ne’e.” dehan koordenador exsionista ne’e.

Bazeia ba informasaun ne’ebé exsionista ne’e rona husi komunidade katak, João B. fa’an trator tanba atu fasilita ninia oan ba estaziu no trator ne’e fa’an ho folin U$ 1000.00.

Entertantu Xefe Suku Raimea, Jorge Lopas haktuir ba jornal Tempo Semanal katak, objetivu fahe trator atu ajuda povu agrikultor sira para bele hala’o serbisu agrikultor nian ho di’ak, la’os atu fa’an. Ne’e duni, husu ba Ministeriu ne’ebé relevante tenke hala’o investigasaun ba xefe grupu ne’ebé fa’an trator, se lae iha loron ruma ema seluk mós sei fa’an.

“Hanesan lider komunitariu ha’u la iha koinesementu husi ema ne’ebé mak fa`an trator. Tanba, tuir buat ne’ebé ha’u hatene, trator ne’ebé Governu oferese ba povu agrikultura sira iha base atu fasilita serbisu agrikultor nian, la’os atu fa’an fali sasan estadu nian” tenik Jorge Lopes.

Ho haraik an ulun boot Suku Raimea husu ba orgaun kompentente tenke foti lalais medida hasoru pesoal ne’ebé fa’an sasan estadu nian iha tempu badak nia laran, se lae povu balun mós sei fa’an tan trator ne’ebé sira simu.

“aliende hala’o investigasaun ba kazu fa’an trator, Ministeriu ne’ebé relevante tenke hala’o mós kontrolasaun ba trator ou ekipamentus seluk ne’ebé mak fahe ona ba povu” esplika Jorge molok taka ninia liafuan.

Iha parte seluk Administrador Sub-Distritu Zumalai, Manuel Agustino Freitas ho laran triste haktuir ba Tempo Semanal katak, nia rasik la hatene kona ba kazu fa’an trator. Maibe, se kazu ne’e akontese duni entaun ninia parte sei hato’o karta urzenti ba iha Ministeriu Agrikultor hodi hala’o investigasaun ba pesoal ne’ebé mak fa’an sasan estadu nian.

Trator ne’e Governu fahe para atu ajuda agrikultor sira hodi utiliza ba fila rai no natar. Maibe, povu balun hahú hatudu sira nia malandru hodi fa’an fali sasan estadu. “Ha’u sei buka tuir se loos mak fa’an trator no ha’u sei ba buka tuir se’e mak sosa, tanba sasan ne’e estadu nian.” dehan Administrador Sub-Distritu iha ninia serbisu fatin.

Administrador Sub-Distritu husu mós ba MAP tenke hala’o monitorisasaun ba Trator ne’ebé fahe ona ba povu no MAP tenke buka katak trator ne’ebé fahe ne’e povu uza duni ou lae. Tanba, kuaze 216 trator mak fahe ona ba komunidade Sub-Distritu. Entre totál trator hirak ne’e iha trator boot hamutuk 4 no 212 hand trator.

“Ha’u hakarak informa de’ir katak hand trator hirak ne’ebé simu dezde 2010 ba leten ne’e balun ninia kondisaun komesa at ona. Tanba, la iha manutensaun. Balun agora rai de’it iha uma no trator ne’ebé ninia kondisaun sei foun uituan mak agora daudauk uza halo serbisu” esplika Administrador Sub-Distritu Zumalai molok taka ninia liafuan.

No comments: