Tempo Semanal-Dili, 17/10/2012
 |
| DRA. Ana Pessoa Prokurador Jeral da Republika Demokratika de Timor Leste |
Timor Leste hanesan Nasaun ona maibe iha tinan sanolu ninia
laran iha mudanca signifikante iha mentalidade. Povu nasaun ne’e iha tempu
balun ba kotu iha espriritu solidaridade maka’as no sakrificiu. Maibe iha
situasaun ukun rasik aan ne’e Timor oan barak lakon valor ne’ebe uluk iha
wainhia resiste hasoru TNI.
Nune’e duni CentrQuesadhip halo refesaun ida iha 10/10/2012
hodi celebra tinan 243 cidade Dili nian. Cidade Dili harii iha 10/10/1779. Nune’e
mos loron 10 fulan Oetobru ne’e hanesan mos tloron moris Presidenti da Republika
Taur Matan Ruak ninian da dala 56.
Iha seminariu ne’e ema Timor oan manetenk nain tolu mak fahe
sira nia experiencia ho rona nain sira ne’ebe mai husi estudantes, organizasaun
sociedade civil sira seluk inklui mos politiku nain sira, membru do governu,
deputadus sira no korpu diplomatika sira.
Esforsu ne’e halo atu foo hanoin fali papel cidadaun la’os
de’it atu tuur dada iis maibe liu husi participasaun ativa iha prosesu moris di’ak
iha nasaun ne’e. Primeira dama Isabel Fereira iha ninia deskursu dehan, “Problema ki’ak ne’e Timor nian tomak nian. Se
dehan Timor ki’ak, Ita hotu mak mo’e tan ba ita hotu parte ba povu ida ne’e.
Ita parte ba nasaun ida ne’e. Tan ba ne’e ita hotu iha obrigasaun, iha
reponsabilidade, atu hamutuk buka solusaun hodi hasai ita husi kiak ida ne’e.
husi mukit ida ne’e. Ita hotu mehi katak atu sai nasaun ida kee riko, forte no
seguru. Atu too ba mehi ida ne’e ita hotu presiza hamutuk iha responsabilidade,
iha espiritu de voluntariu, espiritu de solidaridade I espiritu de toleransia.
So ho ida ne’e it abele ultrapasa dezafius sira ne’e. Obstakulo ne’ebe sai ba
ita ne’ebe boot iha nasaun ida ne’e I ita sempre ko’alia kiak. Ida ne’e presiza
ita hotu hamutuk hodi kombate ki’ak iha ita nia rain,” Isabel Ferreira iha
ninia deskursu abertura.
Tuir mia prokuradora jeral
koalia kona ba cidadania tuir perpectivas lei ninian hodi fahe mos ninia
esperecia balun hodi dehan, “Dala ruma ita iha hanoin katak Estadu maka
tenke halo bu’at hotu ba ita nia presiza. Ba ita nia moris di’ak. Balun hanoin
katak ita nia kanar maka organiza aan, atu ezije, atu reklama ita nia direitu
tuir konstituisaun da Republika nian. “
“Ita bele dehan katak iha faze ida iha ita nia istoria
hanesan nasaun, ne’ebe halo demo no ezije ita nia direitu hanesan povu ba Ukun
Rasik Aan maka instrumentu ida importante. Ita to’o iha faze ikus ne’ebe ida
ne’e sai determinante atu foo hatene ba komunidade internasional katak Timor
Leste hanesan nasaun, ho ninia identidade rasik sei iha, no la pertenci ba
nasaun seluk. “
“Joven barak foo sira nia vida atu mundo tomak atu labele
haluha ita nia luta ba ukun rasik aan. Inan barak maka terus, povu barak mak
hetan susar boot iha tinan barak nia laran I tempo ne’e liu ona.”
“Ita hamriik mesak daudaun ho orgulho katak Timor leste
nasaun ida ne’ebe partenci ho direitu tomak ba komunidade nasoeins mundo nian.
Maibe orgulho de’it la to’o. Povu barak loos seidauk moris di’ak hanesanita
hotu ninia hakarak.”
“Ita bele hatudu liman ba Governu, hatudu liman ba opozisaun,
foo sala ba sira nain rua hotu. Ne’e tentasaun ida fasil ita atu monu. Ita
sempre gosta foo sala ba malu, hatudu liman ba ema seluk maibe nafatin sei la
resolve bu’at ida. No pior liu ita sei fahe malu, deskonfia malu, no soran malu
hela de’it. “
“Hanesan cidadaun Timor, sa ida maka daudaun ita tenke ser
halo, Dahuluk, ita tenke hatene los sa ida maka ita hakarak. Ita nia objetivu
mak ida ne’ebe loos. Oin nusa maka ita bele alkanca objetivu ita nian. Ita
tenke fiar ita nia aan rasik. Maibe ho umildade ita tenke rekuinese katak
presiza tulu husi ema barak. Ita mesmesak sei la atinji ita nia mehi ba justica
social no moris di’ak ba povu hotu. Mesak it abele de’it karik iha oportunidade
no badinas servisu atu hadia ita nia moris no ita nia familias nia moris di’ak.”
“Maibe ita ko’alia cidadania, ne’e dehan katak ita nia
objetivu, lori ita nia nasaun ba dezenvolvimentu. Hadia povu tomak nia moris no
tau matan ba malu. Mehi importante maibe fundamental liu maka transforma mehi
ne’e ba vizaun klaru ida-idak nian. Prepara aan, organiza komunidade,
kalendariza nasaun no badinas servisu atu realiza mehi nee.”
“Ita tenke tau hamutuk ita ida-idak nia kbi’it, halo forte,
atu nune’e bele konkretiza sa ida maka ita hakarak. Lalika hanoin ita bele halo
hotu mesak de’it, tan ba de’it osan iha barak. Keta hanoin katak tan ba ita
bele rekruta se de’it, mala’e maka barak atu mai ukun ita nia rain sira sei
resolve ita nia problema. Ikus ita finje de’it katak ita maka ukun. Finje ita bele
finje maibe rezultadu sei la iha. Tan sira la hadomi rai lulik ita nian. Sira
la kuinese ita nia klamar. Dala ruma sira balun, la iha klamar karik. Tan ba
sira balun ninia objetivu mesak manan osan bo’ot,” Ana Pessoa apela ba intidade
hotu.
Nia dehan liu tan katak, “Ita presiza kuda fiar ba malu. tulun
ukun nain sira atu ukun didiak ita nia rain. Ho kritika klaru no diretu, lalika
revo-revo lakon tempo naruk. Maibe importante liu tenke foo alternativa ida ka
rua atu hadia situasaun. Kritika de’it ema hotu bele halo. Maibe cidadaun preokupa
liu, liu husi kritika nia hakarak hadia situasaun. Buka resolve problema. Nia
la preokupa ho nia moris de’it. Maibe preokupa ho ema seluk nia di’ak, komunidade
nia moris.“
No comments:
Post a Comment