Wednesday 17 October 2012

Ana Pessoa: Bele foo sala ba Oposizaun ho Governu la manan bu’at ida


Tempo Semanal-Dili, 17/10/2012
DRA. Ana Pessoa Prokurador Jeral da Republika
 Demokratika de Timor Leste

Timor Leste hanesan Nasaun ona maibe iha tinan sanolu ninia laran iha mudanca signifikante iha mentalidade. Povu nasaun ne’e iha tempu balun ba kotu iha espriritu solidaridade maka’as no sakrificiu. Maibe iha situasaun ukun rasik aan ne’e Timor oan barak lakon valor ne’ebe uluk iha wainhia resiste hasoru TNI.

Nune’e duni CentrQuesadhip halo refesaun ida iha 10/10/2012 hodi celebra tinan 243 cidade Dili nian. Cidade Dili harii iha 10/10/1779. Nune’e mos loron 10 fulan Oetobru ne’e hanesan mos tloron moris Presidenti da Republika Taur Matan Ruak ninian da dala 56.

Iha seminariu ne’e ema Timor oan manetenk nain tolu mak fahe sira nia experiencia ho rona nain sira ne’ebe mai husi estudantes, organizasaun sociedade civil sira seluk inklui mos politiku nain sira, membru do governu, deputadus sira no korpu diplomatika sira.

Esforsu ne’e halo atu foo hanoin fali papel cidadaun la’os de’it atu tuur dada iis maibe liu husi participasaun ativa iha prosesu moris di’ak iha nasaun ne’e. Primeira dama Isabel Fereira iha ninia deskursu dehan, “Problema ki’ak ne’e Timor nian tomak nian. Se dehan Timor ki’ak, Ita hotu mak mo’e tan ba ita hotu parte ba povu ida ne’e. Ita parte ba nasaun ida ne’e. Tan ba ne’e ita hotu iha obrigasaun, iha reponsabilidade, atu hamutuk buka solusaun hodi hasai ita husi kiak ida ne’e. husi mukit ida ne’e. Ita hotu mehi katak atu sai nasaun ida kee riko, forte no seguru. Atu too ba mehi ida ne’e ita hotu presiza hamutuk iha responsabilidade, iha espiritu de voluntariu, espiritu de solidaridade I espiritu de toleransia. So ho ida ne’e it abele ultrapasa dezafius sira ne’e. Obstakulo ne’ebe sai ba ita ne’ebe boot iha nasaun ida ne’e I ita sempre ko’alia kiak. Ida ne’e presiza ita hotu hamutuk hodi kombate ki’ak iha ita nia rain,” Isabel Ferreira iha ninia deskursu abertura.

Tuir mia prokuradora jeral koalia kona ba cidadania tuir perpectivas lei ninian hodi fahe mos ninia esperecia balun hodi dehan, “Dala ruma ita iha hanoin katak Estadu maka tenke halo bu’at hotu ba ita nia presiza. Ba ita nia moris di’ak. Balun hanoin katak ita nia kanar maka organiza aan, atu ezije, atu reklama ita nia direitu tuir konstituisaun da Republika nian. “

“Ita bele dehan katak iha faze ida iha ita nia istoria hanesan nasaun, ne’ebe halo demo no ezije ita nia direitu hanesan povu ba Ukun Rasik Aan maka instrumentu ida importante. Ita to’o iha faze ikus ne’ebe ida ne’e sai determinante atu foo hatene ba komunidade internasional katak Timor Leste hanesan nasaun, ho ninia identidade rasik sei iha, no la pertenci ba nasaun seluk. “

“Joven barak foo sira nia vida atu mundo tomak atu labele haluha ita nia luta ba ukun rasik aan. Inan barak maka terus, povu barak mak hetan susar boot iha tinan barak nia laran I tempo ne’e liu ona.”

“Ita hamriik mesak daudaun ho orgulho katak Timor leste nasaun ida ne’ebe partenci ho direitu tomak ba komunidade nasoeins mundo nian. Maibe orgulho de’it la to’o. Povu barak loos seidauk moris di’ak hanesanita hotu ninia hakarak.”

“Ita bele hatudu liman ba Governu, hatudu liman ba opozisaun, foo sala ba sira nain rua hotu. Ne’e tentasaun ida fasil ita atu monu. Ita sempre gosta foo sala ba malu, hatudu liman ba ema seluk maibe nafatin sei la resolve bu’at ida. No pior liu ita sei fahe malu, deskonfia malu, no soran malu hela de’it. “

“Hanesan cidadaun Timor, sa ida maka daudaun ita tenke ser halo, Dahuluk, ita tenke hatene los sa ida maka ita hakarak. Ita nia objetivu mak ida ne’ebe loos. Oin nusa maka ita bele alkanca objetivu ita nian. Ita tenke fiar ita nia aan rasik. Maibe ho umildade ita tenke rekuinese katak presiza tulu husi ema barak. Ita mesmesak sei la atinji ita nia mehi ba justica social no moris di’ak ba povu hotu. Mesak it abele de’it karik iha oportunidade no badinas servisu atu hadia ita nia moris no ita nia familias nia moris di’ak.”

“Maibe ita ko’alia cidadania, ne’e dehan katak ita nia objetivu, lori ita nia nasaun ba dezenvolvimentu. Hadia povu tomak nia moris no tau matan ba malu. Mehi importante maibe fundamental liu maka transforma mehi ne’e ba vizaun klaru ida-idak nian. Prepara aan, organiza komunidade, kalendariza nasaun no badinas servisu atu realiza mehi nee.”

“Ita tenke tau hamutuk ita ida-idak nia kbi’it, halo forte, atu nune’e bele konkretiza sa ida maka ita hakarak. Lalika hanoin ita bele halo hotu mesak de’it, tan ba de’it osan iha barak. Keta hanoin katak tan ba ita bele rekruta se de’it, mala’e maka barak atu mai ukun ita nia rain sira sei resolve ita nia problema. Ikus ita finje de’it katak ita maka ukun. Finje ita bele finje maibe rezultadu sei la iha. Tan sira la hadomi rai lulik ita nian. Sira la kuinese ita nia klamar. Dala ruma sira balun, la iha klamar karik. Tan ba sira balun ninia objetivu mesak manan osan bo’ot,” Ana Pessoa apela ba intidade hotu.

Nia dehan liu tan katak, “Ita presiza kuda fiar ba malu. tulun ukun nain sira atu ukun didiak ita nia rain. Ho kritika klaru no diretu, lalika revo-revo lakon tempo naruk. Maibe importante liu tenke foo alternativa ida ka rua atu hadia situasaun. Kritika de’it ema hotu bele halo. Maibe cidadaun preokupa liu, liu husi kritika nia hakarak hadia situasaun. Buka resolve problema. Nia la preokupa ho nia moris de’it. Maibe preokupa ho ema seluk nia di’ak, komunidade nia moris.“

No comments: