 |
| ISF ho PNTL foto hamutuk (PHOTO Dokumentus ISF) |
Daudaun ne'e autoridade sira husi UNMIT no Estadu Timor Leste ninian hahu hakat daudaun tama ba tenda ne'ebe halo iha palacio do Governu ninia oin atu hola parte iha parade
Falta loron de’it UNPOL ho ISF entrega poder tomak seguranca
nian ba ajencia Timor Leste ninian mosu kazu tolu ne’ebe hodi halakon ema nia
moris hanesan iha Bazartete Likuica, HaliLaran Dili no Atabae. Politiku sira husi bankada Governu ho
Opozisaun hotu-hotu lian ida kona ba seguranca iha nasaun ne’e presiza hetan
kontribuisaun husi kamada sociedade hotu-hotu.
Bankada FRETILIN liu husi deputadu Francisco Branco lamenta ho
hahalok ne’ebe komete husi ema balun iha Atabae hodi halakon ema nia vida maibe
nia husu atu haree kestaun ne’e ho klean tan ba sei sedu liu dehan problema
entre familiars de’it no Deputadu ne'e deskonfia involvimentu ema seluk ninian iha kazu refere. “Akontecimentu ida trajiku, dezumanu I sadiku. Kaer ba
ita nia lisan ho ita nia kostume ne’e forte demais ba ita atu simu. Mas ita
tenke haree kestaun ne’e bele ho luan. Problema ne’e lo’os duni ga la’e ho ninia
hun ne’e problema rai entre familias ou iha terseira pesoas, ne’ebe iha
interese seluk aproveita oportunidade atu hamanas ita nia situasaun. Situasaun
ida ne’ebe ita hotu-hotu hatene oras ne’e daudaun hakbesik aan ona atu remata
sira nia mandate ne’ebe konselhu Segiranca nasoeins Unidas foo ba sira,”
Francisco Branco tatoli lian hirak ne’e wainhira dada lia ho Tempo Semanal.
Dezde krize
politiku Militar ne’ebe akontese iha 2006 too 2008 situasaun nasaun ne’e hahu
konduzivu daudaun ona no violencia bele dehan menus ba beibeik maibe wainhira
besik remata Misaun UNMIT ninian situasaun dezde Maiu ate ohin loron situasaun
hahu hamanss ho kazu oioin ate halakon ema nia moris.
“Ne’e se
ita hakarak haree problema ne’e husi perspektiva ida ne’e ha’u hanoin ita lamenta
tebes. Lamenta tebes tan ba ita nia kultura iha Timor ita tuur hamutuk mak ita
ko’alia resolve sasan hotu iha biti nia leten. Ne’ebe kuandu ita hasoru
problema ida hanesan ne’ene ha’u hanoin ita hakfodak tan ba iha tinan haat ka
tinan lima nia laran ita hakmatek loos derepenti mosu bu’at oioin iha ita nia
rain iha momentu ne’ebe ita atu assume responsabilidade hanesan Paiz ida
soberanu no independent ida ne’e ita presiza kestiona. “
Maske nia
hasai deklarsaun ne’ebe forte uitoan maibe Branco dehan, “Ita la foo sala ba
ema ida maibe tempu ona para tta halo reflexaun para ita lanele sai nafatin
objektu ba ema seluk nia intereses ema seluk nian.”
Eis
prijuneiru Politiku iha era okupasaun Indonesia Francisco Branco husu atu ema
hotu-hotu labele estraga nasaun ne’ebe harii ho terus, mate, sofrementus husi
nasaun ne’e ne’e ninia oan murak sira nune’e nia foo hanoin atu parte hotu-hotu
hametin undidade atu hodi hetan dame nune’e bele dezenvolve nasaun ne’e.
“Ha’u
hanoin nu’udar Timor oan no nu’udar ema ne’ebe povu ida ne’e nia oan, ne’ebe
haree ba kotuk katak la fasil no la Kaman ida ita hetan independencia ida ne’e.
Ita husik ba kotuk rihun atus ba atus, ne’ebe bainhira ita mesak de’it, ema la
iha ita nia sorin ita bele hamutuk hanoin hodi ba oin. Tenke hamutuk ba oin
para labele loke dalan no foo spasu ema terseiru sira atu aproveita ita nia
situasaun hodi disakredita katak ita ne’e povu ida ne’ebe labele hamriik
mesak,” dehan Francisco Branco.
Relasiona
ba situasaun ne’ebe daudaun ne’e hamanas husi grupu jovens balun iha Dili laran
ne’ebe halo provokasoeins, tuda malu iha area hali laran no fatin seluk iha
capital nasaun ne’e Deputadu Francisco Branco husi bankada opozisaun ne’ebe mos
hanesan eis prejuneirus politiku ba libertasaun nasional Timor Leste ne’e dehan
seguranca ba rai ida Timor Leste atu povu hakmatek ne’e repsonsabilidade
cidadaun tomak ninian.
“Ami
preokupadu tan ba bainhira ita ko’alia kona ba seguranca, bainhira ko’alia ba
estabilidade ne’e interese nasional, interese estadu nian no interese ita
hotu-hotu nian. La’os grupu ida nian de’it, la’os Governu nian de’it, la’os
opozisaun nian de’it I la’os se nian de’it mas ita hotu nian. Ita hotu ne’ebe
hamriik iha rai ida ne’e maka ita hotu ninian. Tan ba ida ne’e maka dala barak
ami sempre hateten katak seguranca ne’e iha ita hotu-hotu nia liman. La’os
de’it sira ne’ebe ka’er ukun, la’os de’it instituisaun sira ne’ebe
responsabilidade atu kaer seguranca no defesa maibe cidadaun ida-idak nu’udar
Timor tenke kontribui ba Paz no estabilidade rai ida ne’e. Bainhira ita rasik
atu fila kotuk ba principiu ida ne’e entaun ita viola ona ita nia principiu
ne’ebe hakarak dame, hakarak hakmatek ba ita nia povu.
Iha Parte
seluk Xefe bankada CNRT mos kondena maka’as akontecimentu Atabae no ezije atu
Polisia atua ho profesionalidade hodi kaptura suspeitu sira ne’e.
“Ita triste
tebes no Ita labele tolera hahalok omecidu hanesan ne’e iha Timor Leste sa tan
oho labarik sira nune’e duni husu PNTL ho professional kaptura ema sira maka
suspeitu iha kazu ne’e,” dehan Deputadu Natalino dos santos.
Natalino
mos husu atu povu atu respeita ema seluk ninia moris no juventude sira atu
kontribui ba estabilidade.
“Husu atu
hanesan Timor oan respeitu ema seluk ninia direitu atu moris no labele resolve
problemas ho violencia I husu mos populsaun atu liu-liu juventude sira atu
kontribui ba estabilidade rai ida ne’e hodi hala’o dezenvolvimentu ba nasaun
ne’e,” nia haktuir.
Ko’alia
kona ba akontecimentu ataka malu juventu sira iha Teritori Timor Leste ne’ebe
ikus-ikus ne’e aumenta Natalino dehan presiza hadia lei hodi foo liu tan kbi’it
ba autoridade PNTL hodi atua.
“Ami
politiku sira presiza halo esforsu hodi tulun komandante sira prepara kondisaun
ba ita nia policia sira liu-liu policia komunitariu hodi resolve problemas no
ba PNTL ne’ebe atu halo servisu maibe hanoin fali risku ba sira nia aan
wainhira atua kazu ruma politikus isra mos presiza tau matan ba lei ne’ebe sei
fraku. Ita dala balun hanesan foo fali semangat atu ema halo krime nune’e
presiza duni lei ida atu nune’e PMNTL sira kuandu atua la tauk,” Natalino
espera.
No comments:
Post a Comment