PDHJ Rejeita PNTL Entrega Suspeitu Droga Ba BNN No Kondena Kazu Atabae

Tempo Semanal - Dili, 28/10/2012

            




Iha dada lia eskluxivu ho Tempo Semanal iha loron Domingo 28/10/2012 Provedor Direitus

Humanus no Justica DR. Sebastiao dias Ximenes ho lian forte kondena abuzu ba direitu moris iha Atabae nune’e ezije atu PNTL kaptura ema hirak ne’e no foo punisaun makas ba sira. Nune’e mos iha parte seluk Provedor hatudu deskordancia atu cidadaun Indonesia nain hat ho cidadaun afrika do sul ida ne’ebe involve iha trafiku droga atu tranfere ba BNN (Badan Narkotika Nasioanl) huri republika Indonesia maibe tui nia hanoin loloos tenke julga iha Timor Leste tuir nasaun ne’e ninia kodiku penal tan ba TL ne’e nasaun ona.          

“Kona ba ema hatama drogas, lolos ita lalika entrega ba BNN, tanba ita ne’e nasaun ida iha ita nia lei rasik, uza ita nia lei hodi rezolve asunto drogas, mesmo que ema autor ne’e cidadaun indonesia, laos tenki entrega ba indonesia," dehan Sebastiao Dias Ximenes ba Tempo Semanal.





            




Provedor Direitus Humanus no Justica, DR. Sebastiao Dias Ximenes deskorda ho decizaun ne’ebe foti husi Policia Timor Leste hodi entrega fali suspeitu trafiku drogas cidadaun Indonesia nain hat inklui mos cidadaun afrika do sul id aba julga iha Indonesia tan TL la’os ona hanesan Provincia Indonesia ninian.

                                    




“Hau la konkorda PNTL entrega ema sira

ne’e ba BNN, TL iha nia soberania rasik, la

depende ba Indonesia, i ema sira ne’e ita

kaer iha TL, nune’e labele entrega ba

Indonesia. Ita bele halo kooperacao ho BNN, maibe problema tenki rezolve iha TL, tanba TL

sai fatin ne’ebe ema sira ne hala’o sira nia aktus hatama droga no TL sai vitima ba aktus

ema sira ne’e. Ita labele aranja razaun katak ita seidauk organizadu atu tangani kasus

narkotika,” Sebastiao hateten.





            




Iha razaun balun husi politiku nain sira katak diak liu entrega suspeitu sira ne’e ba Indonesia

mak julga hodi bele foo kastigu todan hanesan pena de morte ka pena moris tomak tan ba

iha TL lei uza hela lei subsidiariu Indonesian ninian kona ba droga maka kastigu todan liu

tinan sanolu resin lima.

           

Maibe Sebastiao dehan, “ita foti pena tuir ita nia lei, tuir kodigo penal TL nian, se TL la iha 

pena de morte labele sai razaun atu deporta ba Indonesia, ita la’os depende ba indonesia

nia lei, ita tenki buka rasik dalan atu rezolve ema sira ne’ebe hatama narkotika mai TL, ema

Tl mak sei sai vitima ba hahalok ema sira ne’e nian, ne’e duni tenki rezolve iha TL tuir ita nia

lei rasik, selae aban bain rua, ita bele mos haruka ema seluk ba Australia tuir australia nia

lei. Ne salah, ita nia soberania iha ne’ebe?





           

Haree ba frajelidade ne’e nasaun ne’e iha maka Provedor ne’e preokupa tebes ho impaktu

husi drogas ba moris jovens sira no futuru nasaun TL nune’e nune’e duni husu atu

instituisaun estadu esforsu atu haforca liu tan kontrolu iha fatin ne’ebe kee sai target ba

trafiku drogas ninian.

                        




“Ita nia nasaun ne’e sei nurak, ema seluk aproveita ita nia fraqueza hodi hatama droga, tanba sira hatene ita nia kontrolu sei fraku. Sira mos hatene katak TL sei enfrenta problema empregu/servisu ba jovens sira, nune’e sira aproveita tama lori droga hodi influensia ita nia jovens sira atu tama iha jaringan trafiko droga ne’e. Se Tl maka nakloke ba droga, sei estraga hotu ita nia juventude sira nia futuru no nasaun nia futuru tan ba ne’e maka ita tenki matan moris no neon moris, liu-liu jovens sira labele monu ba droga. Kontrolu tenki makas, nune’e PNTL tenki kapasita aan hodi prevene trafiku droga. Ita labele husik TL sai transitu ba trafiku droga muito menus sai terminal ba trafiku droga,” esplika Sebastiao.

                        




Atu evita atividades drogas ne’ebe hahu ona la’o iha nasaun ne’e hodi infiltra ba moris joventude sira ninian Sebastiao husu atu, “tenki iha sosializasaun kona ba impaktu droga nian ba sira nia moris no sira nia vida nune’e sira bele hadok aan husi droga. Nune’e mos tenki loke kampo de trabalho ba jovens sira atu jovens sira la iha tempo atu hanoin droga, nune’e mos tenki fo pena ne’ebe todan ba ema sira ne’ebe uza no sirkula droga iha sociedade nia let, dalan ida husi sosializasaun bele liu husi igreja iha misa domingo – domingo ninian.”



           

Iha momentu hanesan Provedor Direitu Umanus no Justica ne’e mos preokupa ho kazu omicidiu iha atabae ne'ebe hamosu ema mate nain lima no kanek nain lima seluk nune’e ulun bo’ot instituisaun Estadu ida ne’e ninian kondena maka’as hahalok hamate ema idade nurak no husu atu foo kastigu todan ba suspeitu sira.

Omisidiu ne’e krime, ho krime ne’e hamate ema, viola ema nia direito atu moris, viola labarik

sira ne’ebe sai vitima nia direito atu moris. Pdhj labele 

investiga no halo komenttariu klean liu tan ba ne’e krime. Ne’e knaar Polisia nian atu investiga no buka deskobre autores sira. Hau lamenta no triste tanba deit problema rai, maun alin oho malu, liu liu labarik sira ne’ebe inocentes no 

la iha kulpa,” Sebastiao hateten.

                        




Ho lian maka’as Sebatiao hatutan katak, “labarik sira la iha 

kulpa sai mos vitimas, autores sira ne’e tenki fo sentensa

ne’ebe todan.

                                    


”Pdhj kondena makaas hahalok hanesan ne’e, tan ba ne’e

Pdhj husu ba Pntl atu identifika no deskobre lalais autores

sira ne’e no lori lalais ba processo, ita labele tolera ema

timor oan maun alin oho malu tan deit problema hadau malu

rai,” dehan Sebastiao Ximenes.





                        




“Hau hanoin autoridades sira inklui polisia bele deskobre

ona autores sira, problema rai iha timor sai hanesan bom

waktu, setiap saat bele meledak, wainhira ita nia autoridades sira la rezolve ho justo,”

Sebastiao aviza.

Nia argumenta katak, “Tan ba problema ne’e bot ba bebeik, ita la konsegue rezolve, ita nia lei kona ba direito ba rai sei diskute hela, maibe ema balun hahu hadau malu rai, balun rai la iha, hahu okupa ema seluk nia rai ou okupa estadu nia rai sem autorizasaun, maun alin rasik mos hadau malun rai. Problema ida, tan ba rai ema preciza atu halo uma ou hela fatin, maibe rai la iha ona, balun kaer hela certificado ne’ebe foo sai iha tempo portugues no tempo indonesia nian, okupa rai luan te’ebes ne’ebe ema seluk la iha ona oportunidade atu hetan rai pedasuk ida. Se Governo la tau matan ho diak, ema sei oho malu tan, tanba rai, liu liu iha kapital dili.”

Provedor ne’e hatudu ninia preokupasaun ba situasaun nain ba rai nproblema rai ne'e sei afeta mos ba violasaun direitu ba cidadaun nasaun ne’e ninian.

           

“Ema hotu iha direitu ba rai, agora governo maka tenki kreia politika diak ida oinsa ema hotu/cidadaun ida bele hetan rai, hodi halo nia uma ida ho dignidade, para nia bele moris ho nia familia. Problema rai ita la rezolve deit ho lei kona ba direito ba rai. Lei ne’e atu hametin no reforsa deit ema sira ne’ebe iha ona seritificado no ema sira ne’ebe okupa ona rai durante ne’e. Lolos ne’e Governo tenki tau politica ida konaba reforma agraria, ema sira ne’ebe iha sertificado ba rai ne’ebe luan no la uza, estado tenki reduz, no determina katak ema ida so bele hetan rai hectar ida, labele liu, nune’e rai bele fahe fali ba sira ne’ebe la iha rai pedasauk ida. Timor ne’e timor oan nian hotu, la’os grupo kikoan ida nian deit. Realidade hatudu katak ema balun iha rai hectar bot/barak maibe balun la iha rai pedasuk ida. Ita viola ema nia direito atu hetan rai,” Sebastiao hateten.

                        




Provedor ne’e mos husu governo hatudu ninia barani, atu kansela hotu tiha sertifikado sira ne’e, tanba rai sira ne’e iha tempo portugues sira halo aforamento maibe seidauk selu hotu "foro", nune’e lolos ne’e seidauk bele jd hak milik, maibe iha tempo Indonesia rai sira ne’e transforma hotu kedas ba hak milik, balun iha tempo indonesia faan ona maibe agora sira hola fila fali ho razaun katak okupasaun indonesia ne’e ilegal nune’e transaksi jual beli iha tempo ne’eba konsidera ilegal, nune’e fila fali ba nain. “Uluk kuando halo aforamento ba rai, bazeia ba konsesi ida "conceicao de terrenos" ne’e iha nia limites no nia objektivu halo aforamento, no tenki selu "foro", wainhira ita la selu "foro" rai fila fali ba Estado, laos otomatis jadi hak milik, “Proverdor ne’ebe iha esperiencia ba resolve problema rai tan uluk tama mos iha Team Khusus Agraria.