Tuesday 16 October 2012

PARTE V: 20 Agusto Loron FALINTIL Se mak Fundador FALINTIL?

Caetano Guterres eis Koordenador
 iha Kompanhia DSM Balide

14. Membros do Comite Central da FRETILIN konvida hakerek nain

14.a).  Membro husi Comite Central FRETILIN nia mos akompania  militares sira ne’ebe fo volta iha Dili laran no kanta FOHO RAMELAU ne’e. I sira hakarak atu hatene se maka organiza hahalok ida ne’e, entaun loron ida Sr. Alarico Fernandes husu ba Sr. Rafael Cabral alias komandante Laloran, ida ne’ebe uluk hanesan mos hakerek nain nia kolaborador ida iha kompanhia do DSM, katak “se maka organiza militar sira ne’ebe fo volta iha cidade Dili laran ho Kareta bo’ot militar nian no kanta FOHO RAMELAU nee?”

Entaun Sr. Rafael Cabral responde katak ida ne’ebe organiza ne’e naran Caetano Guterres. Entaun liu tiha loron ida, Sr. Alarico Fernandes ba tula hakerek nain iha nia automovel ba hemu cerveja ida iha nia uma, depois Sr. Alarico Fernandes dehan nune’e “Kamarada Caetano, liderança bo’ot CCF nian sei konvida kamarada atu halo reuniaun importante no sekreto ida.”

Entaun hakerek nain husu ba Alarico Fernandes katak reuniaun ne’’e atu koalia asunto saida. I Sr. Alarico Fernandes dehan, “atu ko’alia kona ba oin sa ita bele forma Forças Armadas da Libertação nacional nian ida.” Hakerek nain responde ba Sr. Alarico Fernandes nune’e, “ida ne’e sa, ami prepara nanis ona bainhira maka ita hasoru malu kamarada foo hatene de’it, hau pronto ona” etc.(Hakerek badak deit, resumido).

14.b).Sorumutu ho Saudoso Nicolau Lobato no Dr. Mari Alkatiri

To’o loron atu hasoru malu ho membros bo’ot CCF nian, hakerek nain lori ho kedas Fografia ne’ebe hasai husi aviaun nian “ Foto tirada aériahusi kompanhia DSM nian, no bolu eis komandante Pedro Braga alias Piter ne’ebe akompania hakerek nain ba iha sorumutu ne’ebe hala’o iha Sr. Alarico Fernandes nia uma iha Xina Rate.

Molok ami to’o iha ne’eba Piter Braga hela iha liur ho membro segurança CCF nian, antes hakerek nain tama halo saudasoeins ho komu liman. Ita nia saudoso presidente Nicolau Lobato ko’alia, lia fuan ida ke hakerek nain hanoin to’o ohin loron no nunka haluha. Nia dehan nune’e, “Vós os militares filhos naturais de Timor,  sois o braço armado do povo Maubere.” Lia fuan ida ne’e, halo hakerek nain nia laran bo’ot liu tan, manas liu tan! I lia fuan ida ne’e mos kuaze hanesan naran ne’ebe nia alin Rogerio Lobato foo tiha nanis ona katak, forcas armadas ne’ebe ami forma, sei foo naran “ FORÇAS ARMADAS DA DEFESA DO POVO MAUBERE.” Maibe hakerek nain la foo sai naran ida ne’e ba membros CCF sira. Iha sorumutu ho membros bo’ot CCF nian ne’e, tuir mai hakerek nain ba hamrik iha kuadro metan ida ne’ebe tau iha membro CCF sira nia oin. Hakerek nain kola tiha foto DSM nia hodi explika ba membro CCF sira, oin sa hakerek nain, sei atua plano ne’e iha kompanhia Destacamento do Serviço Material Balide nia laran no oin sa eis tropas simpatizantes FRETILIN nia atua iha planu ne’e maka halo duni karik, “Evasaun” halai sai husi tropas bo’ot liu maka sei iha kompanhia DSM, atu ikus mai ita bele forma forcas armadas da libertasaun nacional ida; membro CCF sira rona ho laran haksolok!

Tuir mai saudoso Nicolao, sei bolu tan hakerek nain ko’alia ho nia mesa mesak dala ida tan. Detalho sobre planu sira nee, tamba naruk teb tebes ne’e duni leitores sira sei lee iha hakerek nain nia livro ida ne’ebe  nia laran, “Em Memoriada da minha Pequena Participação na Luta da Libertação da RDTL” hakerek ho lia Portugues, ne’ebe aban bainrua sei publika etc. (Hakerek badak deit, resumido).

15. O Golpe da UDT

Kalan dia 11 de Agosto de 1975, UDT hala’o golpe ida ne’ebe hanaran “ Movimento anti-komunista.” Ami rona kilat komesa tarutu, iha Dili laran, iha kalan bo’ot. Hakerek nain haruka Sr. Jermano Lobo alias Maulemo sa’e ba armero leten hodi hatun bazoka no morteiro sira. Maibe Sr. Tenente ida ne’ebe responssabiliza ba material funu nian, mai kedas  ko’alia ho hakerek nain dehan nune: “Sr. Guterres isto não nada uma guerra, é apenas um movimentozito do Partido UDT, põe outravez armas no seu lugar. Ne’ebe dehan nune’e,  “Sr. Guterres, ne’e la iha buat ida la’os funu ida. 

Partido UDT sira maka halo movimento oan ida, hatama ou tau fali kilat sira ne’e iha nia fatin, iha ami ida idak nia kompanhia nia laran.  Malae sira halo formatura geral ida hodi explica katak ne’e problemas partido sira nian. Ne’e duni forças armadas labele halo buat ida. Depoi komandante da kompanhia ko’alia tan katak, membros forças armadas nian bele pasiar sai ba liur tenke ser ho fardado maibe desarmadus. Ho akontecimentos ida neé ami hasai konkluzaun katak malae mutin ho UDT sira halo plano hamutuk duni. Tan ba lolos forças armadas tenke atua tan ba UDT ho policia sira maka hamutuk tiha ona, maibe ida nee la akontece. I ita hare di-diak katak malae mutin ho UDT sira iha duni plano sekreto ida tan ba nee maka wainhira UDT halo golpe sira cerka de’it maka iha Quartel Geral ho ema nain sanulu resin; ha kanto ida iha ema nain 3 ou nain 4, ida ho pistola FBP, ida ho sete sete balun ho cabre 12, iha kompanha laran. kilat too kuasae atus, maibe forças sira laiha ordem para atu atua. etc. (Hakerek badak deit, resumido).

15.a). Iha Companhia QG nia laran soldadus sira ema atus ho kilat barak maibe labele atua. Malae sira fo autorizasaun para soldadus sira bele sai ba liur fardadu maibe labele lori kilat. Sira foo ordem iha formatura jeral katak forças armadas labele halo reasaun ruma kontra movimento anti-comunista UDT nian etc.(Hakerek badak deit, resumido).

15.b). Kompanhia selu seluk iha Dili laran ne’e forças operasional UDT nia la ba cerka sira ida, iha ne’e ita konklui duni katak malae mutin iha CTIT hamutuk ho UDT sira hakarak ukun hamutuk rai Timor duni. Buat hirak nee uluk kedas ami deskonfia tiha ona hanesan hakerek nain koalia iha leten, maibe agora mai hatudo lolos no momos katak ami nia deskonfiansa ne’e tebes duni, la sala ida etc.(Hakerek badak deit, resumido).

15.c).Forças Operacional UDT nian kaer maluk Timor barak ba kastigo iha palapasso, iha ne’eba maka sai hanesan Quartel jeral UDT nian. UDT mobiliza povu husi fati fatin, atu kaer kilat hodi mai ataka cidade Dili. Ema sira ne’ebe sira mobiliza ne’e balun  la’os militante UDT nian maibe tan ba tauk atu mate, sira obrigadu atu simu kilat. Ema barak mos militante partido UDT nia duni, maibe sira lakohi halo funu hasoru sira nia maun alin sira rasik. 

Tan ba iha uma kain ida nian, dala barak maun alin, aman sira partido keta ketak. Iha esklarecimentus wainhira povo sira hato’o perguntas ba lider sira katak keta partido ne’e aban bainrua hamosu funu karik, lider sira sempre hatan katak ne’e nanal maka baku malu deit. Entaun wainhira UDT hamosu funu militantes UDT nia rasik mos lakohi atu halo funu hasoru FRETILIN sira. Tan ba ne’e maka iha 20  Agosto sira atus ba atus maka rende de’it no mai entrega sira nia kilat tan ba ne’e hakerek nain ba hasoru ho senhor komandante Rogerio husu para atu liberta sira hotu ne’ebe hetan mobilização obrigatório. I nune Komandante Rogerio Lobato foo ordem atu hakerek nain liberta sira i hakerek nain rasik maka foo segunranca ba sira no ba husik sira iha ida idak nia posto. Sira barak maka sei moris, momento hakerek nain ba liberta prisioneiros sira iha kadeia detensaun nia iha QG, Sr Sergento João de Oliveira maka um dos responssaveis kadeia nian iha odamatan kadeia iha Taibessi QG. (Hakerek badak deit, resumido).

15.d).Forças Operacional UDT nia komesa sunu uma iha Bucoli, oho timor oan balun iha fatin selu seluk, iha Palapasso sira oho Timor oan balun hamutuk ho saudoso enfermeiro José Espirito Santo ho sira selu seluk, etc.(Hakerek badak deit, resumido).

No comments: