Ami halo analise ba fali
kotuk “analise retrospektiva” ida kona ba ita bei ala sira nia funu, ami hare
katak sira lakon funu ne’e:
1. Tan ba de’it
sira nia kilat laiha;
2. Tan ba ema fahe sira hodi sira rasik maka funu
fali hasoru malu no buat selu seluk tan. Entaun ami kompara fali ho ami nia
situasaun, ami sente katak atu forma
forças armadas da libertasaun, sei iha possiblidade maka’as teb tebes tan ba ami iha acesso ba kilat ne’ebe
iha rasik iha ami nia kompanhia ida idak nia laran, ne’ebe kada kompanhia ida
iha kilat mais ou menos atus ida resin. Liu liu kompanha DSM ne’ebe armazem
kilat nian, ne’ebe hakerek nain ho Sr. Germano Lobo alias Maulemo maka ka’er
rasik Xave, ne’ebe iha kilat rihun ba rihun no kilat bo’ot sira hanesan kainaun
bo’ot ne’ebe bolu, morteiros no Bazokas atus ba atus. Nune’eami hanoin katak
ami nia planu sei iha sucesso.
Agora tuir mai, ami ida idak maka tenke buka dalan
oin sa bele kuda no hamanas espirito nacionalista no patriotismo ba soldadu sira
ida idak nia laran. Ami auto- organiza rasik, i
ami usa metode oi oin. I ami nia koordenadores sira hasoru malu subsubar iha fatin kafe nian, iha restaurantes ou iha fatin
selu seluk, atu fahe ba malu matenek no experiencia uituan uituan ne’ebe ami iha no experiensia funu
libertasaun rai selu seluk hanesan Angola, Mocambique, Guine, Kuba no rai selu
seluk nebe ami le iha istoria no revistas sira. livro sira ne’e ho tan politika
FRETILIN nian ho artigos barak ne’ebe hakerek husi matenek timor oan sira liu
liu POEMAS Kay Rala Xanana Gusmão nian foo tan inspirasaun ba ami. Nune’e ami nia espirito e ansia atu forma forças armadas ida, maka’as liu tan manas liu tan ! Iha ami nia
hanoin i iha ami planu nee. Ami hili
tiha kedas ona Sr. Rogerio Labato maka
sei sai ami nia komandante wainhira to’o nia oras ona. maibe ami seidauk foo hatene ba Rogerio sobre ami nia planu sira ne’e, liu tiha ona fulan ruma maka
ami foin fo hatene ba Sr. Rogerio ”hakerek badak deit, resumido).
5. Koordenadores
sira hili ona Rogerio Lobato atu sai Komandante
Wainhira ami hanoin para atu iha forças Armadas
Timor nian ida, ne’e ami hanoin ona katak se maka sei sai ami nia komandante
jeral. Ami hotu hamutuk hanoin katak so Rogerio Tiago Lobato de’it maka ami foo
ami nia konfiansa 100%, i nia Rogerio maka divisa boot liu hotu, hosi sira ne'ebe ami konfia.
Ami nia servisu klandestina sira ne’ebe ami hala’o
iha kompanhia ida idak nia laran, ne’e komesa kedas depois 25 de Abril 1974, maske Sr. Rogerio seidauk hatene oficialmente. Maluk
koordenadores seluk seidauk foo hatene, maibe tamba konsiderasaun, hakerek nain sempre
informa ba iha Sr. Rogerio Lobato saida maka ami prepara daudaun.
Sr. Rogerio mos fo input barak ba hakerek nain kona
ba sigilo
ho prudencia, etc.etc. Rogerio
mos fo nia apoio tomak ba ami nia preparasaun sekreta sira nee. I Rogerio mos
aceita plano atu sai komandante jeral wainhira to’o ona nia horas. Sr. Rogerio
Lobato hatete tan katak, wainhira forsa nee formado ona, sei fo naram Forças
Armadas da Defesa do Povo Maubere, nee sei fulan hirak liu ba, antes ke UDT halo golpe etc .(Hakerek badak deit, resumido).
5.a). Pioneiros 20 de Agosto 1975 nia barak
laran triste
Atan hakerek nain akompanha husi
dook, rona ita nia lider sira
haksesuk malu, hakarak los atu ida ne’ebe maka naran sai los hanesan fundador
FALINTIL nia. Ba ha’u ne’e realmente
interese duni ba istoria Timor-Leste nian, atu aban bain rua jerasaun foun ne’e
hatene lolos istoria nasaun doben Timor-Leste, atu ema ida lebele inventa tun
inventa sa’e.
Oras ne’e la’os kona ba FALINTIL de’it maka ema inventa, selu seluk mos ema inventa barak ba nia proveitu rasik. Se ema ne’ebe uluk halo parte iha istória, barak maka sei moris maske nune’e ema barak sei bele inventa, fara mais “Apa lagi” aban bainrua ema sira ne’e mate hotu tiha ona. Atu hatene didiak istoria 20 de Agosto nian, labele ema ida de’it maka ko’alia.
Tenke buka halibur koordenadores kada kompanhia ida idak nian, ne’ebe auto-organiza malu desde partido sira moris kedas, depois de 25 de Abril de 1974, too momento ida ne’ebe hamosu istoria 20 de Agosto de 1975. Ne’e naruk teb tebes. Iha akontecimentos barak ne’ebe mosu iha ne’eba etc, nebe mala’e mutin sira halo iha kompanhia ida idak nia laran. Akontecimento sira nee, maka doko no halo manas espirito ukun rasik aan nian, nebe so maluk koordenadores sira maka hatene didiak.
Maibe, la hakerek hotu iha artigo ida ne’e. Ami sei hakerek iha ami nia livro versão koordenadores kompanhia ida idak nian, Versão koordenadores kada kompanhia ida idak sira ne’e maka sei tau hamutuk, atu bele sai livro kompleto ida. Oin sa FALINTIL moris no nia susar oioin ne’ebe infrenta iha nia fase ida uluk liu to’o nia kompleta. Tan ba buat ne’ebe mosu hanesan problemas no difikuldades oioin, estrategia no taktika ne’ebe uza para atu hala’o preparasaun, hodi forma forcas armadas ida ne’e mos la hanesan husi kompanhia ida, ba kompanhia seluk, se karik hakerek hotu detalhadamente maka kompanhia ida nian de’it bele sai livro boot ida etc.
Oras ne’e la’os kona ba FALINTIL de’it maka ema inventa, selu seluk mos ema inventa barak ba nia proveitu rasik. Se ema ne’ebe uluk halo parte iha istória, barak maka sei moris maske nune’e ema barak sei bele inventa, fara mais “Apa lagi” aban bainrua ema sira ne’e mate hotu tiha ona. Atu hatene didiak istoria 20 de Agosto nian, labele ema ida de’it maka ko’alia.
Tenke buka halibur koordenadores kada kompanhia ida idak nian, ne’ebe auto-organiza malu desde partido sira moris kedas, depois de 25 de Abril de 1974, too momento ida ne’ebe hamosu istoria 20 de Agosto de 1975. Ne’e naruk teb tebes. Iha akontecimentos barak ne’ebe mosu iha ne’eba etc, nebe mala’e mutin sira halo iha kompanhia ida idak nia laran. Akontecimento sira nee, maka doko no halo manas espirito ukun rasik aan nian, nebe so maluk koordenadores sira maka hatene didiak.
Maibe, la hakerek hotu iha artigo ida ne’e. Ami sei hakerek iha ami nia livro versão koordenadores kompanhia ida idak nian, Versão koordenadores kada kompanhia ida idak sira ne’e maka sei tau hamutuk, atu bele sai livro kompleto ida. Oin sa FALINTIL moris no nia susar oioin ne’ebe infrenta iha nia fase ida uluk liu to’o nia kompleta. Tan ba buat ne’ebe mosu hanesan problemas no difikuldades oioin, estrategia no taktika ne’ebe uza para atu hala’o preparasaun, hodi forma forcas armadas ida ne’e mos la hanesan husi kompanhia ida, ba kompanhia seluk, se karik hakerek hotu detalhadamente maka kompanhia ida nian de’it bele sai livro boot ida etc.
5.b). Para atu responde pergunta se maka fundador FALINTIL nian los, uluk knanai tenke hatene didiak istoria
tomak oin sa istória 20 de Agosto de
1975
prepara hosi kompania hotu hotu hanesan ko’alia ona iha leten, husi rezumu badak ne’ebe hakerek nain fo ba leitores sira iha
artigo ida ne’e nia laran. Maluk doben timor oan sira ne’ebe mos oras ne’e iha
matenek barak, bele halo analise, se maka digno
ou soi atu bele bolu hanesan FUNDADOR
FALINTIL, ema ida deit ga ema barak, civil deit ga civil ho militar etc.
5.c). Loloos hakerek nain hanesan nu’udar
Timor oan ne’ebe servisu iha fatin ida nebe bolu diplomacia nian, atu lakohi
mete tun mete sa’e tan ba nee la’os ami
nia servisu. Maibe wainhira ema diplomata estrangeiro sira mos akompanha ita
nia nain ulun sira nia haksesuk malu ida nee, i sira dala barak husu mai ami
iha ami nia sorumutu sira iha koktail ga enkontros etc. Sira husu ba ami kona ba
haksesuk malu sira ne’e ho tan buat selu seluk iha ita nia rai laran.
Maibe ami
tenke uza taktika oioin para atu desvia ema nia perguntas ho komentarius sira.
Ou buka responde ho respostas nebe diplomatiku dala barak mos sente moe teb
tebes etc. Wainhira ami rona haksesuk
malu kona ba fundador FALINTIL, ida dehan ida mesak loos deit maka fundador
Falintil nian ne’ebe sei moris, ida seluk dehan, ami maka organiza atu dezarma
mala’e sira, molok too iha 20 Agosto nian. Hakerek nain mos kait fila fali ba diskursu
ida nebe S.E. eis Presidente, Dr. José Ramos-Horta halo iha celebração 20 Agosto
tinan 2009 ne’ebe dehan nune’e, “ Dr. Mari Alkatiri” úniko fundador FALINTIL ne’ebe
sei moris,” iha ne’eba kedas ema barak
maka protesta no hakilar, “ne’e la lo’os,
nee la lo’os. Sira repete dala wain dehan nune’e i ho lian maka’as, “ami maka, sei maka ne’e hotu,
ami nia maluk barak maka mate ona maibe ami barak mos sei moris.”
Buat ne’e
akontece iha kedas Palácio do Governo iha cerimonia laran. Ne’e la lo’os, nee la lo’os” sira repede dala wain etc. Iha tempo ida ne’eba, hakerek nain mos
hetan duni konvite ba dala uluk, i tu’ur iha Sr.
Rogerio Labato nia sorin. Sr. Rogerio hateke ba hakerek nain doko ulun, no ami
hateke ba malu hamnasa deit. Wainhira S.E. PR, Horta temi lia hirak ne’e. Tuir mai, hakerek nain kait tan ba wainhira Sr. Rogerio
Lobato, husu para atu fo netik rekonhecimento ida ba pioneiros FALINTIL sira
nian, iha reuniaun ne’ebe S.E. PM Kay Rala Xanana haruka organiza atu tau
hanoin hamutuk, hodi forma konselho dos veteranos, iha Centro konvenção Dili etc.(Hakerek badak deit, resumido).
Testemunha da verdade,
testemunha lia los nian
6.Dever
Lulik maka obriga atu foo testemunha
Baseia ba akontecimentos hirak ne’ebe iha ponto 5
iha leten, hakerek nain sente iha nia fuan hanesan iha dever lulik ida, iha Nai
Maromak nia oin, iha dever lulik ida iha Maluk saudosos herois sira ne’ebe mate
ona nia oin, iha dever lulik ida iha uma lulik Timor Loro Sa’e tomak sira nia oin, iha dever lulik ida iha Foho
Matebian, Ramelau no Kablaki sira nia oin, atu koalia sai ba povo asswain ho
terus nain Timor Loro Sa’e nian tomak, saida maka nia hatene husi nia parte,
tan ba halo ho liman rasik, i halo duni husi Companhia ida naran Destacamento
do Serviço Material iha Balide Dili ho hakerek nain nia kolaboradores sira
hanesan Germano Lobo alias eis comandante Maulemo, António da Costa alias eis
comandante Terra Bulak, Rafael Cabral alias eis comandante Lalora, João da
Costa (sei moris) no sira selu seluk balun mate no balun sei moris ne’ebe la
temi sira nia naran ida por ida, hamutuk ho maluk koordenadores kompanhia selu
seluk, hanesan hakerek nain temi tiha
ona dala
barak iha leten ba etc.(Hakerek badak deit, resumido).
7. Ami
auto-organiza atu hamanas
espiritu nacionalismo
Atu halo haburas, doko no halo manas espirito
nacionalismo eis tropas portugueses sira nian, iha influencias husi laran no mos hosi liur,
husi laran maka hanesan mala’e sira halo buat barak ne’ebe halu eis tropas
naturais sira la sente kontente. Entaun iha ne’eba ami koordenadores sira
komesa tu’ur hamutuk halo preparasaun oi oin iha kompanhia ida idak nia laran.
Ida idak prepara para hala’o agitasaun no proganda iha ida idak nia kompanhia
nia laran. Foo hatene ba soldados sira katak mala’e sira iha ona planu sekreta
ruma ne’ebe sei fo desvatagem ba vitória ukun rasik an nian. Ami uza duni
politica FRETILIN nian hodi hala’o agitasaun sira ne’e. Maibe ne’e ami nia
iniciativa rasik. Laiha orientasaun husi ema ida, ne’e komesa kedas loron hirak
oan deit, depois de FRETILIN moris etc.(Hakerek
badak, resumido).
No comments:
Post a Comment