Kazu UNPOL Tiru Arlindo Tua Ana Laran, Deputado CNRT Kondena UNPOL La Profesional no Tempu Ona UNMIT Husik Hela TL

Excluxivu Tempo Semanal-Dili, 26.12.2010

Komandante UNPOL,
Komisariu Luis Carilho
 foo prenda ba labarik oan sira
 iha orfanato Bidau 

Kazu Tua Ana Laran destroi maka’as imajen UNPOL , UNMIT, GNR no Polisia Portugal iha komunidade ho reprezentante Povu timor Leste ninia matan.



Tuir testamunia membru UNPOL husi Portugal ne’e mos hodi kasteti baku vitima ne’ebe kanek agora baixa hela iha Ospital Guido Valadares. “ONU ne’e organizasaun Mundial ne’ebe sempre kritika PNTL halo violensia hasoru populasaun maibe atuasaun ida ne’e grave liu fali PNTL sira nian balun, “ Martinho da cruz dehan.

GNR ho ekipamentu funu kompletu
hafoin atakes kontra Prezidenti ho PM iha 11/02/2008

Deputado Natalino Dos Santos (Deputado Natalino) Iha dada lia ho Tempo Semanal (TS) konkorda ho Sr. Martinho da Cruz. Hanesan Deputadu Natalino dos Santos husi bankada CNRT ne’ebe marka prezensa iha fatin desturbiu ne’ebe kreia husi Membru UNPO husi Portugal ne’e ho lian maka’as hodi kondena atuasaun membru 

polisia Portugal ne’ebe daudaun ne’e hakna’ar an iha UNPOl ninia bandeira maibe liman fuan katak buti gatilu. Kazu ne’e interesante tan ita hein took bala ne’ebe polisia uza ne’e husi boraixa ou bala orijinal atu oho ema ninian.

TS: Ami Haree Sr. Deputadu ohin iha hotu Tua Ana Laran ne’eba. It abele esplika halo saida iha ne’eba?

Deputadu Natalino: Yeahhh...ha’u iha Tua Ana Laran haree Mala’e GNR sira ho polisia UNPOL husi Portugal tiru labarik sira iha ne’eba maka ha’u ba haree.

TS: Iha 2006 Estadu timor Leste husu apoiu ba ONU ho GNR sira mai atu foo seguransa maibe ikus sai fali hanesan ne’e. Oin sa Sr. Deputadu ninia haree?

Deputadu Natalino: Triste, triste, triste teb-tebes kuandu haree atuasaun UNPOL ninian hatudu katak UNPOL la iha kapasidade i la professional. Ha’u halo komparasaun ho Timor oan mais professional, Timor oan iha kbiit no kapasidade liu embora hanesan nasaun foun no instituisaun Polisia mos foun mas sira nia atuasaun mas professional duke UNPOL sira. Nune’e ha’u triste teb-tebes ohin haree mala’e UNPOL ida ne’ebe ninia atuasaun atu mantein Lei ho Ordem karik ema ruma ka joven ruma mak halo krime. Sira mak sei halo kapturasaun no prosesa ema ne’e tuir lei maibe sira hola desizaun fali hno kilat. I ha’u sente triste liu ho sira nia atusaun ohin. Nune’e tempu to’o ona tuir evidensia no faktus katak UNPOL iha Timor la halo buat ida. So ke bele kreia konfuzaun de’it. I tuir observasaun ha’u bele konsidera katak sira hakarak uza Timor ne’e hanesan fali projeitu ba sira nia an. Maibe Timor oan nia polisia pronto ona i sebele karik entrega ona ba Polisia Timor sira rasik atu ka’er sira ninia instituisaun atu asegura no proteje seguransa iha sira nia rain.

TS: Maibe Sr. Deputadu presiza konsidera katak UNPOL sira ne’e mai husi Portugal, nasaun ne’ebe iha relasaun belun especial ho TL ne’e Ga?

Deputadu Natalino: Sim....exatamente, tanente Fernando Raimundo Baptista.

TS: Sr. Deputadu karik ita boot la hanoin katak orsida ita boot ninia belun portuges sira la sente sokadu ho ita boot ninia deklarasaun ne’e?

Deputado Natalino: Ha’u sente la sokadu, tan ba ha’u reprezenta povu atu ko’alia ba atuasaun sira ne’e. Ne’e la’os refere ba estadu RDTL ho Estadu Portugal. I normalmente nasaun rua ne’e nasaun soberanu hotu. I kuandu elementus sira ne’e mai atu proteje povu iha ne’e, ema sira ne’e tenke professional i haruka membru UNPOL sira ne’ebe hatudu atetude sira hanesan ohin ne’e mai para atu estraga no mai halo violensia ne’e la serve atu mai iha ne’e. Ida ne’e la iha relasaun entre Portugal ho Timor. Ha’u nu’udar reperzentante povu kestiona tan ba povu ida ne’e sai vitima tan fali. Nune’e ha’u husu Polisia sira ne’e (suspeitu husi UNPOL) ita entrega ba UNPOL atu trata asuntus ida ne’e. I tenke halo tuir prosedimentu iha rai ida ne’e nian. Nia tenke responsibiliza ba ninia hahalok ne’ebe halo hodi rezulta Timor oan ida kanek, ho tiru.

TS: Bele klarifika tan dala ida. Mai sou menus se maka tiru, joven Tiru oan ne’e?

Deputado Natalino: Aaahhh....polisia UNPOL husi Portugal naran hanesan hau temi iha Leten. Tenente Fernando Rai Mundo Baptista (tuir Fontes TS iha UNMIT: Ofisiais ne’e daudaun hala’o hela ninia kna’ar hanesan membru UNPOL ne’ebe koloka iha PNTL distritu Dili, hodi apoiu Polisia tranzitu Dili).

TS: Ami haree ida ne’ebe Vitima ne’e mos seguransa sivil ida?

Deputado Natalino: Sim labariuk ne’e seguransa ba uma ida besik nia hela ba. (Vitima ne’e membru husi kompania seguransa sivil, Apac Security). Labarik ne’e seguransa ba uma ne’ebe mala’e ne’e aluga ba. Labarik ne’e agora iha Ospital Nasional Guido Valadares. Triste teb-tebes ba atuasaun UNPOl nian. Ha’u konsidera katak UNPOL ne’e la profesional i diak liu hapara ona sira nia misaun i Timor oan rasik bele kaer ona seguransa iha rai ida ne’e. Tan ba Timor oan rasik mas Profesional no diak liu.

TS: Ita boot konsidera atetude UNPOl ne’e hanesan sa ida?

Deputadu Natalino: Ne’e Krime. Apa lagi Polisia. Karik haree katak se iha sidadaun ruma halo Krime, tuir lei ho ordem nia atu ba halo atuasaun hodi kaer ema ne’e ho metodu profesional. La’os hola desizaun ho kilat musan. Ida ne’e krime no sei fo impaktu boot teb-tebes ba misaun UNPOL nian.

TS: Saida maka ita boot husu ba UNPOL atu halo?

Deputado Natalino: Ha’u husu ba UNPOL atu prosesa lalais. Ha’u ohin ko’alia ona ho komandante UNPOL, hanesan reprezentante povu ha’u rekere kedas atu prosesu ne’e ba too Tribunal atu para ema ne’ebe maka tiru simu nia responsabilidade ba aktus ninian ne’e.

TS: Maibe tuir akordu entre Timor Leste ho ONU katak UNPOL sira halo sala labele prosesa tuir lei Timor ninian sr Deputado?

Deputado Natalino: Ida ne’e maka hau triste teb-tebes tan ne’e hau bele dehan sira mai iha ne’e la’os atu proteje povu. Estadu Ida ne’e, estadu de direitu no demokratika. Sidadaun se de’it no boot se deit maka iha rai Ida ne’e tenke hakruuk ba lei ne’ebe iha nasaun ne’e. (TS)